Του ΜΙΧΑΗΛ Γ. ΤΡΙΤΟΥ, Καθηγητή Α.Π.Θ. Οἱ φωτιστές τῶν Σλάβων, Θεσσαλονικεῖς ἱεραπόστολοι Κύριλλος καί Μεθόδιος, τῶν ὁποίων τή μνήμη γιορτάζει ἡ Ἐκκλησία μας τήν 11ην Μαΐου, εἶναι οἱ κατεξοχήν ἐκφραστές τοῦ ὑπερεθνικοῦ, ὑπερφυλετικοῦ καί οἰκουμενικοῦ πνεύματος τῆς Ὀρθοδοξίας. Ο ἐκχριστιανισμός τῶν Σλάβων καί ἡ δημιουργία τοῦ σλαβικοῦ ἀλφαβήτου πού ἐπέτυχαν, ἀποτελοῦν ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα ἐπιτεύγματα τοῦ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ καί ἕναν χωρίς προηγούμενο ἆθλο γιά τόν καθορισμό τῆς πορείας τοῦ χριστιανισμοῦ καί τοῦ πολιτισμοῦ στή Βόρεια, Κεντρική καί Νοτιοανατολική Εὐρώπη. Δικαιολογημένα ὁ D. Obolensky παρατηρεῖ ὅτι «μία ἀποστολή πού ἀποσκοποῦσε ἀρχικά νά κηρύξει τόν Χριστιανισμό στό μοραβικό ἰδίωμα, κατέληξε στή γένεση ἑνός ὁλόκληρου σλαβικοῦ πολιτισμοῦ»....
Στίς ἐπιστημονικά ἀτεκμηρίωτες θέσεις τῶν Σκοπιανῶν ἱστορικῶν ὅτι ὁ Κύριλλος καί ὁ Μεθόδιος ἦταν Σλάβοι, ἐπειδή γνώριζαν τά σλαβικά καί ἐπέδειξαν πρωτοφανῆ ζῆλο στό ἔργο τοῦ ἐκχριστιανισμοῦ τῶν Σλάβων, ἔχουμε νά παρατηρήσουμε τά ἑξῆς:
Καμιά ἱστορική πηγή δέν μαρτυρεῖ ἄμεσα ἤ ἔμμεσα ὅτι οἱ δύο ἀδελφοί εἶχαν σλαβική καταγωγή. Ἀντίθετα οἱ πηγές τῆς ἐποχῆς τούς διαστέλλουν ἀπό τούς Σλάβους. Οι δύο ἀδελφοί δέν ἦταν οἱ μόνοι πού γνώριζαν σλαβικά στό Βυζάντιο. Ὅπως παρατηρεῖ ὁ ἀείμνηστος καθηγητής Πᾶν. Χρήστου, ἄν ὁ τόπος ἀποστολῆς τούς ἦταν δεῖγμα καταγωγῆς, τότε θά ἔπρεπε νά ἦταν καί Ἄραβες, ἀφοῦ ὁ Κύριλλος εἶχε ἀποσταλεῖ καί στό Χαλιφάτο ἤ καί Χάζαροι, γιατί καί οἱ δύο τους ἐργάσθηκαν μεταξύ τῶν Χαζάρων. Ο ζῆλος τους γιά τόν ἐκχριστιανισμό τῶν Σλάβων δέν ἑρμηνεύεται μέ κριτήρια ἐθνικιστικά, ἀλλά πνευματικά καί ἱεραποστολικά. Ὅπως δέν ἑρμηνεύεται μέ τέτοια κριτήρια ὁ ζῆλος τῶν σημερινῶν ἱεραποστόλων, πού ἀναλίσκονται γιά τή διάδοση τοῦ εὐαγγελικοῦ μηνύματος στίς χῶρες τῆς Ἀφρικῆς καί ἀλλαχοῦ. Ο Κύριλλος στό διάλογό του μέ τούς Μωαμεθανούς, ὑπογραμμίζει ὅτι «ἐξ ἠμῶν προῆλθον πᾶσαι αἵ ἐπιστήμαι» καί ἐννοεῖ φυσικά τους βυζαντινούς καί τή βυζαντινή ἑλληνική παιδεία. Βλέπουμε δήλ. ὅτι ἔχει συνείδηση, ὅτι ἀνήκει στή βυζαντινή κοινωνία καί ἔχει ἐπίγνωση τοῦ ὑψηλοῦ πολιτιστικοῦ ἐπιπέδου της πατρίδος του.
Σέ ἐρώτηση τοῦ Χαγάνου τῶν Χαζάρων πρός τόν Κύριλλο γιά τό τί δῶρο θά ἐπιθυμοῦσε ἐπί τή ἐκπληρώσει τῆς ἀποστολῆς τοῦ σ' αὐτούς, ἐκεῖνος, σύμφωνα μέ τόν βιογράφο του, εἶπε: «Δός μοί ὅσους ἔχεις αἰχμαλώτους ἐνταύθα, Ἕλληνας· τοῦτο ἐστί δί' ἐμέ ἀνώτερον παντός δώρου». Ἐδῶ φαίνονται καθαρά τά ἑλληνικά του αἰσθήματα, ἀπόρροια τῆς καταγωγῆς του.
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σάλσμπουργκ Ἀλβίνος, σύγχρονός του Μεθοδίου, σέ ἐπιστολή του στόν Πάπα Ἰωάννη Ἡ', ὀνομάζει τόν Μεθόδιο Ἕλληνα· «Graecus Methodius nomine».
Ὁ βιογράφος τοῦ βίου τοῦ Κυρίλλου ἀναφέρει ὅτι ὁ Πάπας ἔδωσε ἐντολή, ὅπως στήν κηδεία τοῦ Κυρίλλου στή Ρώμη νά πάρουν μέρος, ὅλοι οἱ ἐν τή Ρώμη διαμένοντες Ἕλληνες. Γιατί νά γίνει αὐτό ἄν ὁ Κύριλλος δέν ἦταν Ἕλληνας;
Ἄν οἱ δύο ἀδελφοί Κύριλλος καί Μεθόδιος ἦταν σλαβικῆς καταγωγῆς καί εἶχαν πανσλαβιστικούς στόχους χίλια χρόνια πρίν τήν ἐμφάνιση τοῦ πανσλαβισμοῦ, οἱ ἱστορικές πηγές δέν θά παρέλειπαν νά τό σημειώσουν. Κυρίως, οἱ ἄρχοντες τοῦ Βυζαντίου, ἄν συνέβαινε αὐτό, δέν θά ἐπέλεγαν αὐτούς νά ἡγηθοῦν τῆς ἀποστολῆς.
Εἶναι χαρακτηριστική ἡ δήλωση τοῦ διαπρεποῦς γερμανοῦ γλωσσολόγου – σλαβολόγου Bruckner, ὁ ὁποῖος διετύπωσε τήν ἄποψη ὅτι οἱ μεταφράσεις τοῦ Κυρίλλου στά σλαβικά δείχνουν ἄνθρωπο πού γνώριζε βέβαια ἄριστα τήν σλαβική γλῶσσα, ἀλλά ὁ ἴδιος, δέν ἦταν σλάβος.
Γιά τούς σλαβικούς λαούς, τόν ἑλληνικό λαό, σύνολη τήν Ὀρθοδοξία, ἀλλά καί τόν παγκόσμιο πολιτισμό, οἱ ἅγιοι Κύριλλος καί Μεθόδιος ἀποτελοῦν δεῖχτες πορείας καί παραμένουν πάντοτε σύμβολα μίας κοινῆς πνευματικῆς παραδόσεως, ὑπερβάσεως τῶν ἐθνικισμῶν, προβολῆς τῆς οἰκουμενικότητας τοῦ χριστιανισμοῦ, σεβασμοῦ τῆς ἑτερότητας ἀτόμων καί λαῶν καί εἰρηνικῆς συνυπάρξεως τῆς ἀνθρωπότητας, ἀνεξαρτήτως πολιτικῶν καί κοινωνικῶν διαφορῶν.