Ὁ Παῦλος Μελὰς (29 Μαρτίου 1870
- 13 Ὀκτωβρίου 1904) ἦταν ἀξιωματικὸς πυροβολικοῦ τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ καὶ
πρωτεργάτης τοῦ Μακεδονικοῦ ἀγώνα.
''Ὁ θάνατος του εἶναι ζωὴ στοὺς
κουρασμένους ἀπὸ τὴν μετριότητα τοῦ κόσμου. Ὁ Θάνατος του ἀνασταίνει τοὺς
κοιμισμένους, ταράζει τοὺς μαργωμένους, δυναμώνει τοὺς ἀδύνατους, δροσίζει τοὺς
διψασμένους, ὁ θάνατος τοῦ Νέου, ὁ θάνατος τοῦ Ὡραίου ὁ θάνατος τοῦ Ἀντρείου....... Ψυχή,
ψυχὴ ὡραία, γλυκιὰ πενταπάρθενη ποὺ ἐρωτεύτηκες τὸ θάνατο δίδαξέ μας, Ω, μάθε
μας νὰ μὴ πονεῖ καὶ νὰ μὴν καίει τὸ ἀντίκρισμα τῆς ἀγωνίας σου, ψυχὴ ὡραία
πενταπάρθενη.'' Ἴων Δραγούμης
«Ἀκούσετε Ἑλληνόπουλα! Τὶς ἁμαρτίες
τῶν γερόντων μας καὶ τὶς δικές μας ἁμαρτίες, τὶς φορτώθηκε ὁ Παῦλος Μελὰς καὶ
παθαίνουνταν καὶ ὑποφέρνε γι' αὐτές, ἐνῶ δὲν ἦταν ἄξιος γιὰ τέτοια τιμωρία (.).
Σὲ σᾶς στρέφομαι, παιδιὰ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἀγαπημένα Ἑλληνόπουλα, καὶ σᾶς ἐξορκίζω
-ἂν ἔχετε νὰ ξοδέψετε ἐνέργεια ἂς εἶναι καὶ μέτρια, ἂν ἔχετε νὰ κάψετε τίποτε
περισσότερο ἀπὸ σπίθες ἁπλὲς ἐνθουσιασμοῦ- μὴ λησμονῆτε ποτὲ τὸ θάνατο τοῦ
Παλληκαριοῦ, ἀλλὰ πρὸ πάντων μὴ λησμονῆτε τὴ ζωή του, τὸν ἐνθουσιασμὸ του δηλαδὴ
καὶ τὴν δύναμη καὶ τὴν τόλμη, μὴ λησμονῆτε καὶ τὴν ἰδέα ποὺ γιὰ κείνη δούλεψε καὶ
ὑπόφερε, οὔτε τὴν πανώρια χώρα ὅπου ἐσκοτώθη, γιατί καὶ ἡ ἰδέα ἐκείνη καὶ ἡ
χώρα θέλουν πολλοὺς ἀκόμα Ἥρωες». Ἴων Δραγούμης
Δὲν εἶναι τυχαῖο λοιπὸν ποὺ ὁ Παῦλος
Μελὰς κατέστη ἡ ἀπαρχὴ καὶ τὸ Σύμβολο τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος, οὔτε ὅτι ἡ Αὐτοθυσία
του γέμισε ἐνοχὲς καὶ ὑποχρεώσεις, τόσο τὸν λαό, ὅσο καὶ τὸν Στρατό. Δὲν εἶναι
τυχαῖο ὅτι τὸ βόλι ποὺ ἔστειλε στὰ Ἠλύσια Πεδία τὸν Ἐθνομάρτυρα γέμισε ὀργὴ καὶ
πίστη τὶς ψυχὲς τῶν Ἑλλήνων, οἱ ὁποῖοι λίγα χρόνια ἀργότερα θὰ δημιουργοῦσαν...
τὸ
Ἔπος τῶν Βαλκανικῶν πολέμων καὶ τῆς Μικρασιατικῆς ἐκστρατείας.