Τα 500 ονόματα της Παναγίας και οι συμβολισμοί τους

Αμέτρητα είναι τα ονόματα, ή «Θεοτοκωνύμια» όπως λέγονται, που έχει δώσει ο λαός στην Παναγία. Μέχρι στιγμής υπολογίζεται πως ξεπερνούν τα 500. Άλλα βγαλμένα από ύμνους, άλλα από τον τόπο που βρίσκεται κάποιος Ναός ή Μοναστήρι κι άλλα εξαιτίας του τρόπου που έχει αγιογραφηθεί.

«Η ονοματοδοσία γίνεται συνήθως ανάλογα με τον τόπο ή τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση», λέει ο διδάκτωρ Θεολογίας Α. Καριώτογλου.
Μητέρα, προστάτιδα, τιμώμενη, ιερό πρόσωπο. Η Παναγία κατέχει πρωταρχική θέση στην τιμή και στον σεβασμό των χριστιανών σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Της έχουν αφιερώσει μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και ταπεινά ξωκλήσια. Την αποκαλούν Θεοτόκο, αλλά της έχουν δώσει και πολυάριθμα προσωνύμια......

Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, είτε νησιωτική είτε ηπειρωτική, απαντώνται εφευρετικά και παράξενα ονόματα της Παναγίας.
Ο διδάκτωρ Θεολογίας κ. Αλέξανδρος Καριώτογλου, ο οποίος διδάσκει ως επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, δίνει την επιστημονική διάσταση για την πληθώρα των ονομάτων.
«Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους εκφράζονται τα ονόματα της Παναγίας. Ανάλογα με τον τόπο ή ανάλογα με τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση». Οπως συμπληρώνει ο κ. Καριώτογλου, «μπορεί να υπάρχει και ένας τρίτος τρόπος ονοματοδοσίας, ανάλογα με τη σχέση του Χριστού με την Παναγία».
Ο κ. Καριώτογλου επισημαίνει συγκεκριμένα: «Εκτός από την Παναγία τη Γλυκοφιλούσα, που ο Χριστός αγγίζει το μάγουλο της μητέρας του, σε όλες τις άλλες παραστάσεις υπάρχει μια σχετική απόσταση, η οποία συμβολίζει την ισορροπημένη σχέση που πρέπει να έχει η μητέρα με το παιδί».
Μπορεί, βέβαια, η Θεομήτωρ να έχει εκατοντάδες χαρακτηρισμούς, όμως σε κάθε ναό, μέσα στο ιερό, υπάρχει πάντα η Παναγία η Πλατυτέρα των Ουρανών, όπου «απεικονίζεται με τα χέρια ανοιχτά και στη μέση της βρίσκεται η μορφή του Χριστού», σημειώνει ο κ. Καριώτογλου.
Από τις πιο γνωστές Παναγίες, που πήραν το όνομά τους ανάλογα με τη γεωγραφική θέση ή την τοποθεσία που βρίσκονται οι αντίστοιχες εκκλησίες, είναι οι εξής: η Παναγία η Κανάλα στην Κύθνο, η Παναγία Σουμελά, η Παναγία η Λιμνιά στη Λίμνη Ευβοίας, η Παναγία Κύκκου στην Κύπρο, η Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα, η Παναγία η Αγιασώτισσα στην Αγιάσο και η Παναγία η Φοδελιώτισσα στο Φόδελε του Ηρακλείου Κρήτης.
Υπάρχουν, όμως, και άλλοι χαρακτηρισμοί που προσδιορίζουν το σημείο όπου βρίσκεται χτισμένος ο ναός, όπως: Παναγία Σπηλιανή, που βρίσκεται στο Πυθαγόρειο Σάμου αλλά και στη Νίσυρο, Παναγία Γκρεμιώτισσα που βρίσκεται στην Ιο, Παναγία Σαραντασκαλιώτισσα στον Μαραθόκαμπο Σάμου, Παναγία Θαλασσινή στην Ανδρο, που είναι χτισμένη σε βράχο μέσα στη θάλασσα, Παναγία η Κρεμαστή στην Ηλεία όπου η Μονή κρέμεται από έναν βράχο.
Τα προσωνύμια της Παναγίας, όμως, της αποδίδονται και ανάλογα με τον τρόπο που είναι ζωγραφισμένη η εικόνα της.
Οπως υπενθυμίζει ο κ. Καριώτογλου, η Παναγία αποκαλείται και Γλυκοφιλούσα, Ελεούσα, Βρεφοκρατούσα, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα, Δεξιά ακόμα και Τριχερούσα. Η εικόνα της Παναγίας της Τριχερούσας βρίσκεται στη Μονή Χιλανδαρίου στο Αγιον Ορος.
Η απεικόνιση της Παναγίας με τρία χέρια αποδίδεται στην εξής ιστορία: «Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός κρατώντας το κομμένο δεξί του χέρι, το οποίο του κόπηκε από τους εικονομάχους, παρακάλεσε την Παναγία να μη μείνει ανάπηρος. Χάρη σε θαύμα της Παναγίας συγκολλήθηκε το άκρο και εκείνος της αφιέρωσε ασημένιο ανάθημα σε σχήμα χεριού. Η θέση του στη συγκεκριμένη εικόνα το κάνει να φαίνεται σαν ένα τρίτο χέρι της Παναγίας».
Ακόμη μία εκδοχή για την απόδοση ενός προσωνυμίου στη Θεοτόκο είναι ο συσχετισμός της με γεγονότα ή φυσικά φαινόμενα.
Μια πολύ γνωστή Παναγία είναι η Φιδούσα (ή κατ' άλλους Φιδιώτισσα) στην Κεφαλονιά. Κάθε χρόνο, κοντά στον Δεκαπενταύγουστο, στο χωριό Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς εμφανίζονται και κυκλοφορούν στις εικόνες των ναών του χωριού μικρά και ακίνδυνα φίδια.
Επίσης, στη Σάμο υπάρχει το μοναστήρι της Παναγίας της Βροντιανής, που ονομάστηκε έτσι γιατί στο υψόμετρο που βρίσκεται φυσάει δυνατός άνεμος ο οποίος βροντάει.
Η Θαλασσομαχούσα Ακόμη, στη Ζάκυνθο, στη Μονή Στροφάδων, βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Θαλασσομαχούσας. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα, που κάποτε εκλάπη, πάλεψε με τα κύματα και έφτασε στο Μοναστήρι χωρίς να καταστραφεί στη θάλασσα.
Σε άλλες περιπτώσεις η Παναγία ονομάζεται ανάλογα με την ημερομηνία που γιορτάζει. Ετσι, στη Σαντορίνη απαντάται η Παναγία η Τριτιανή που γιορτάζει την τρίτη ημέρα του Πάσχα και στη Σίφνο η Παναγία η Δεκαπεντούσα, που γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο.
«Η ύπαρξη αυτής της πλούσιας ονοματολογίας δεν σημαίνει απλώς μια συναισθηματική σχέση του λαού με την Παναγία, αλλά κυρίως το γεγονός ότι μέσα από αυτόν τον πλούτο των ονομάτων επισημαινόταν η σημασία του προσώπου για τη Σωτηρία του κόσμου: η Μαρία έγινε το σκεύος εκλογής για να γίνει ο Θεός άνθρωπος και να διασωθεί το ανθρώπινο γένος και ο κόσμος από τη φθορά του θανάτου.
Αλλωστε, και η γιορτή της Κοίμησης αυτό ακριβώς συμβολίζει, την καταπάτηση του Θανάτου. Γι αυτό και τιμάται ως το Πάσχα του καλοκαιριού», καταλήγει ο κ. Καριώτογλου.
Πριν από μερικά χρόνια οι μαθητές του 3ου Γυμνάσιου Κερατσινίου, με επιβλέπουσα την καθηγήτρια τους κα Γαρεφαλάκη Μαρία προσπάθησαν να συγκεντρώσουν όσα το δυνατόν περισσότερα από τα ονόματα που έχει χαρίσει στην Παναγία η λαϊκή πίστη και παράδοση.
Το αποτέλεσμα είναι αν μη τι άλλο εντυπωσιακό. 1 Αγγελόκτιστος 2 Αγία Σκέπη 3 Αγιάσσου 4 Αγιοδεκτινή 5 Αγιοηλιώτισσα 6 Αγιολούσαινα 7 Αγίου όρους 8 Αγνή 9 Αγριδιώτισσα 10 Αγριλιώτισσα 11 Αειμακάριστος 12 Αειμεσιτεύουσα 13 Αθηνιώτισσα 14 Αιγύπτια 15 Αιματούσα 16 Αιμίαλου 17 Αιρκώτισσα 18 Ακαθή 19 Ακατάβλητος 20 Ακατάφλεκτη 21 Ακήραση 22 Ακρωτηριανή 23 Αλανιώτισσα 24 Αλεξανδριανή 25 Αλεξίου Κομνηνού 25α Αλεξιώτισσα 26 Αλεπινή 27 Αληθινή 28 Αλλοιώτισσα 29 Αλόχη 30 Αματίτση 31 Αμεμπτος 32 Αμετάθετος 33 Αμολιανή 34 Αμόλυντος 35 Αμπελακίων 36 Αμπελοκήπισσα 37 Αμωμη 38 Ανασσα 39 Αναφωνήτρια 40 Αντινίτισσα 41 Αντιφωνήτρια 42 Ανωμερίτισσα 43 Αξιον Εστί 44 Απείρανδρος 45 Απειρόγαμος 46 Απρόσιτος 47 Αρακιώτισσα 48 Αράπισσα 49 Αρβανίτισσα 50 Αρειας 51 Αρμενοκρατούσα 52 Αρσανά 53 Αρτάκης 54 Αρχαγγελιώτισσα 55 Αρχισπορίτισσα 56 Ασπραγγέλου 57 Ασπροβουνιώτισσα 58 Ασπροπαναγιά

      Αστραπή 59 Ασύγκριτη 60 Αυγουστιανή 61 Αφέντρικα 62 Αφθορος 63 Αφροδίτισσα 64 Αχειροποίητος 65 Αχραντος 66 Αψιδιώτισσα 67 Βαλουκλιώτισσα 68 Βανιώτισσα 69 Βαραγγιώτισσα 70 Βαρδιανιώτισσα 71 Βαρκού 72 Βασίλισσα 73 Βασιληγενέτειρα 74 Βατοπεδινή 75 Βατούσαινα 76 Βελανιδιά 77 Βελεστίνου 78 Βελλά 79 Βεργουπουλιανή 80 Βηματάρισσα 81 Βιγλιώτισσα 82 Βιδιανή 83 Βιργιωμένη 84 Βλασαρού 85 Βλαχέρνα 86 Βλέπουσα . 87 Βλυχιόρικα 88 Βοήθεια 89 Βορεινή 90 Βούλιστα 91 Βουναρκώτισσα 92 Βουνογιάτρισσα 93 Βουνού 94 Βουρνιώτισσα 95 Βράχου 96 Βρεσθενίτισσα 97 Βρεφοκομούσα 98 Βρεφοκρατούσα 99 Βρεφουργήσασα 100 Βρεχούσα 101 Βροντιανή 102 Βρόντου 103 Βροχής 104 Βρυσιανή 105 Γαλακτίνης 106 Γαλακτοτροφούσα 107 Γαλανή 108 Γαλανούσα 109 Γαλατιανή 110 Γαλατούσα 111 Γαλαχτοτροφία 112 Γαλαχτοφορούσα 113 Γαλουχιότισσα 114 Γενεσίου Θεοτόκου Σαβαθιανών 115 Γέννας 116 Γερόντισσα 117 Γεσθημανίτισσα 118 Γηνατού 119 Γηρομεριού 120 Γιαλούσα 121 Γιάτρισσα 122 Γκαβή 123 Γκιζιλκιζιώτισσα 124 Γκουβερνιώτισσα 125 Γλυκιώτισσα 126 Γλυκοκυματούσα 127 Γλυκοφιλούσα 128 Γλωσσά . 129 Γοιρδελάκη 130 Γοργόνα 131 Γοργοεπήκοος 132 Γουμένισσα 133 Γουμερά 134 Γουνιώτισσα 135 Γούντα 136 Γουρλομάτα 137 Γραφιώτισσα 138 Γρηγορίτσα 139 Γρηγορούσα 140 Γύψενη 141 Γωνιά 142 Δαδιού 143 Δαδιώτισσα 144 Δακρυρροούσα 145 Δαμάστα 146 Δέηση 147 Δεκαπεντούσα 148 Δένδρου 149 Δεξιοκρατούσα 150 Δεόμενη 151 Δερμάτα 152 Δέσποινα 153 Δημοκράνια 154 Διακονούσα 155 Διασώζουσα 156 Δικαιόκριτος 157 Δικαιότατη 158 Διότισσα 159 Δόβρα 160 Δομνιανίτισσας 161 Δοξάρισσα 162 Δουβέργαινα 163 Δακρύβρεχτος 164 Εγγυήτρια 165 Εκατονταπυλιανή 166 Εκκλησιάρχουσα 167 Εικονίστρια 168 Ελεημονήτρια 169 Ελαία 170 Ελαιοβρύτισσα 171 Ελειμονήτρια 172 Ελεοβρύτης 173 Ελέους 174 Ελεούσα 175 Ελευθερώτρια 176 Ελπιδοφόρα 177 Ελπϊς Πιστών 178 Ελωνα 179 Ενθρονη 180 Εξακουστή 181 Εξοχική 182 Επακούουσα 183 Επανωχωριανή 184 Επισκοπιανή 185 Επουράνιος 186 Επουράνιος Πύλη 187 Επταβηματούσα 188 Ερυπιανή 189 Εσφαγμένη 190 Ευαγγελίστρα 191 Ευρετή 192 Εύσπλαχνος 193 Ζαλακιώτισσα 194 Ζεραχιώτισσα 195 Ζεριχιώτισσα 196 Ζερμπτίτσης 197 Ζυλή 198 Ζωάρκεια 199 Ζωήρρυτος 200 Ζωηφόρος 201 Ζωοδότειρα 202 Ζωοδότρα 203 Ζωοδόχος 204 Ζωοπηγή 205 Ζωοπόρος 206 Ζωοτόκος 207 Ηγήτρια 208 Ηγουμένη 209 Ηδύπνους 210 Ηλιόκαλη 211 Ηλιοτόκος 212 θαλασσινή 213 Θαλασσίτρα 214 Θαλασσομάχισσα 215 θαλασσομαχούσα 216 Θαρεινή 217 Θεάλεχτη 218 Θεοδίδαχτη 219 Θεοδόξαστη 220 Θεόκλητη 221 Θεοκνήτωρ 222 Θεοκόσμητη 223 Θεόληπτος 224 Θεομάνα 225 Θεομητροπρεπεστέρα 226 Θεοσκέπαστη 227 Θεοτίμητη 228 Θεοτόκος 229 Θεουργία 230 Θεόφραστος 231 Θεόφρων 232 Θερμιανή 233 Θευαγέστατη 234 Θρηνούσα 235 Θρηνωδούσα 236 Θωμιανή 237 Ίαμα 238 Ίαση 239 Ιερόβλαστος 240 Ιερομύτης 241 Ιεροσολυμιτική 242 Ιεροσολυμίτισσα 243 Ιλαρώτατη 244 Ιμερόεσσα 245 Ισηγορία 246 Καγιά 247 Καθαριώτισσα 248 Καθαρών 249 Καθρέπτης 250 Κακαβιώτισσα 251 Καλαθή 252 Καλαμιώτισσα 253 Καλάμου 254 Καλιγού 255 Καλλίτοκος 256 Καλού Νερού 257 Καλυβιανή 258 Καμακάρι 259 Καματερός 260 Καμένη 261 Καμπιώτισσα 262 Κάμπου 263 Κανάλα 264 Κανδήξη 265 Κανταριώτισσα 266 Καπνικαραία 267 Καρδιοβαστάζουσα 268 Καρδιώτισσα 269 Καρποφορούσα 270 Καρύπη 271 Καστριανή 272 Κάστρου 273 Καστρουλέρου 274 Κατάκαρπος 275 Καταλωνική 276 Κατάπαυση 277 Καταπολιανή 278 Καταφυγή 279 Καψοδερματούσα 280 Κερά 281 Κέρνιτσα 282 Κεχαριτωμένη 283 Κεχρινιώτισσα 284 Κηπουραίων 285 Κισσιώτισσα 286 Κιτιού 287 Κλειδί του Παραδείσου 288 Κλεισούρας 289 Κλεφτοπαναγιά 290 Κοιμητηρίων 291 Κόκκινη 292 Κολοκυθιώτισσα 293 Κολυβιανή 294 Κορκοδειλιά 295 Κορυφή 296 Κορφιάτισσα 297 Κοσμοπόθητος 298 Κοσμοσωτείρα 299 Κοσυφοίνισσα 300 Κότσικα 301 Κουκουζέλισσα 302 Κουμπελίδικη 303 Κουνοπιώτισσα 304 Κουρίου 305 Κουροτρόφος 306 Κουτσουρώ 307 Κουφή 308 Κουφή Πέτρας 309 Κοφινή 310 Κρεμαστή 311 Κρομμυδιώτισσα 312 Κτιστή 313 Κτιτόρισσα 314 Κυκκώτισσα 315 Κυπαιότισσα 316 Κυρά Ξένη και κυρία των Αγγέλων 317 Κώμη 318 Λαγουδιανή 319 Λαμπρότατη 320 Λαμπροφορία 321 Λαοδηγήτρια 322 Λαού 323 Λαρνιώτισσα 324 Λαυριώτισσα 325 Λάχνη 326 Λεσινιώτισσα 327 Λεφένα 328 Λεχούσα 329 Λιβαδιώτισσα 330 Λιόσα 331 Λιόσα 332 Λογκοβάρδα 333 Λοιμιώτισσα 334 Λουβαρά 335 Λυκοδήμου 336 Λυκούρεσι 337 Μαγαζιώτισσα 338 Μαγδαληνή 339 Μαδύτου 340 Μακελάρια 341 Μαλεβή 342 Μανδαλάκη 343 Μανεδή 344 Μαντιλούσα 345 Μαραθούντα 346 Μαρία 347 Μαστών 348 Μαύρη 349 Μαυριώτισσα 350 Μαυρομμάτα 351 Μαχαιρωμένη 352 Με τους κρίνους 353 Μεγαλομάρτυρος 354 Μεγαλόχαρη 355 Μεσοσπορίτισσα 356 Μητέρα 357 Μητέρα Θεού επί τον θρόνο 358 Μικρά 359 Μογρονήσι 360 Μολυβδοσκέβαστη 361 Μοναρκά 362 Μυροβλύτισσα 363 Μυρτενή 364 Μυρτιδιώτισσα 365 Μυφελαιώτισσα 366 Νάπα 367 Νάσσα 368 Νέα 369 Νέγρων 370 Νεοφάνεισσα 371 Νεροφορούσα 372 Νικητάτου 373 Νικοποιός 374 Νταλλιανή 375 Νυμφοτόκος 376 Ξενοβλήτης 377 Ξένων 378 Ξεσκλαβώτρα 379 Ξεσπορίτισσα 380 Ξηροκαμπίτισσα 381 Ξηρορείτισσα 382 Ξυνήγορος 383 Οδηγήτρια 384 Οικειώτατη 385 Οικονόμισσα 386 Ολβιόδωρος 387 Ολυμπιώτισσα 388 Ομόθεος 389 Ομονοούσα 390 Ορθοκωστά 391 Οσιώτατη 392 Ουρανού και Γης 393 Παγγαιότισσα 394 Πάθους 395 Παιδεύσασα 396 Παλαιοκαστρίτισσα 397 Παλαιολογίνα 398 Παλατιανή 399 Παλίνου 400 Παμμακάριστος 401 Παναγιόχορτο 402 Πανάχραντος 403 Πανάχραντος 404 Παντάνασσα 405 Παντευλόγητη 406 Πάντιμος 407 Παντόχαρα 408 Πάντων χαρά 409 Παραμυθία 410 Παρηγορήτρα 411 Παρθένα 412 Παμμακάριστος 413 Παυσολύπη 414 Πειραιώτισσα 415 Πελαγονίτισσα 416 Πεπελινίτσης 417 Περίβλεπττος 418 Περλιγού 419 Πετραϊδα 420 Πλαγιά 421 Πλατανιώτισσα 422 Πλατυτέρα 423 Πολίτισσα 424 Πολυσπορίτισσα 425 Πονολύτρια 426 Πόνου 427 Πορταϊτισσα 428 Πορτιανή 429 Πουλάτη 430 Πρέσβειρα 431 Προαναγγελλομένη 432 Προπύλη 433 Προσηγορία 434 Προσίστισσα 435 Προστάτρια 436 Προσφυγιά 437 Προυσιώτισσα 438 Πυριότισσα 439 Πυροβολήθεισα 440 Ραγίου 441 Ραχοπήδη 442 Ρόδο το Αμάραντο 443 Ρόμβη 444 Ρουμελιώτισσα 445 Σαμακιώτισσα 446 Σεπτεμβριανή 447 Σημάου 448 Σκάλα του Ουρανού 449 Σκαλωτή 450 Σκιαδενή 451 Σκοπιότισσα 452 Σοίριζα 453 Σοτομβριανή 454 Σουμελά 455 Σπηλιώτισσα 456 Στεφάνα 457 Σώματα 458 Σωτήρα 459 Ταξιδιάρα 460 Ταταρνώτισσα 461 Τήνου 462 Tης Βάτου 463 Τίμια Σκέπη 464 Τιμιωτέρα 465 Τοπλoύ 466 Του Χάρου 467 Τουρλιανή 468 Τριχερούσα 469 Τροβάτου 470 Τρουλή 471 Τρυπητή 472 Τρυφερούσα 473 Τσαμπίκα 474 Τσυκκώτισσα 475 Υπέρμαχος 476 Υψηλή 477 Φανερουλιώτισσα 478 Φανερωμένη 479 Φαρμακολύτρα 480 Φιδιότισσα 481 Φιδοττοταμιανή 482 Φιδούσα 483 Φίδωσα 484 Φλεβαριανή 485 Φοβερά Προστασία 486 Χαιρετισμών 487 Χαλκοπρατειών 488 Χελιδονού 489 Χιλιονοματούσα 490 Χοζοβιώτισσα 491 Χρυσαφίτισσα 492 Χρυσοβαλάντη 493 Χρυσογαλούσα 494 Χρυσοδαφνιώτισσα 495 Χρυσοκαστριώτισσα 496 Χρυσοκελλαριά 497 Χρυσοπηγή 498 Χρυσοσκαλίτισσα 499 Χρυσοσπιλιώτισσα 500 Ψυχοσώστα 501 Ψυχοσώτρια

πηγή:  ΠΑΝΑΓΙΑ ΑΛΕΞΙΩΤΙΣΣΑ: