13 Σεπτεμβρίου 1922:
Ξεκινά η πυρπόληση και η καταστροφή της Σμύρνης, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου.
Η καταστροφή άρχισε 7 ημέρες μετά την αποχώρηση και του τελευταίου ελληνικού στρατιωτικού τμήματος από την Μικρά Ασία και την είσοδο των ατάκτων του Κεμάλ Ατατούρκ στην πόλη. Η φωτιά που εκδηλώθηκε κατέκαψε όλη την πόλη εκτός από την μουσουλμανική και την εβραϊκή συνοικία και σφαγειάστηκε ο Ελληνικός και Αρμένικος πληθυσμός από τους Τούρκους......
Οι καπνοί της καταστροφής, (κατά την ημέρα), και το φέγγος της
πυρκαγιάς, (κατά τη νύκτα), ήταν ορατοί τόσο από τη Χίο όσο και από τη
Σάμο.Ξεκινά η πυρπόληση και η καταστροφή της Σμύρνης, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου.
Η καταστροφή άρχισε 7 ημέρες μετά την αποχώρηση και του τελευταίου ελληνικού στρατιωτικού τμήματος από την Μικρά Ασία και την είσοδο των ατάκτων του Κεμάλ Ατατούρκ στην πόλη. Η φωτιά που εκδηλώθηκε κατέκαψε όλη την πόλη εκτός από την μουσουλμανική και την εβραϊκή συνοικία και σφαγειάστηκε ο Ελληνικός και Αρμένικος πληθυσμός από τους Τούρκους......
Χαρακτηριστικό υπήρξε το γεγονός ότι από τα πρώτα κτίρια που καταστράφηκαν ήταν και το κτίριο του πυροσβεστικού σταθμού Σμύρνης, ενώ βρέθηκε να έχουν επιμελώς απομονωθεί οι υδραγωγοί Χαλκά Βουνάρ που υδροδοτούσαν τη πόλη και χρησίμευαν για την πυροπροστασία της.
Το αεράκι που φυσούσε, διευκόλυνε την φωτιά να απλωθεί από σπίτι σε σπίτι και επεκτάθηκε σε έκταση τρεισήμισι χιλιομέτρων.
Ορισμένα κτήρια του παραλιακού δρόμου όμως δεν πειράχθηκαν, κατόπιν εντολών. Οι Τούρκοι στρατιώτες ανατίναξαν όλα τα υπόλοιπα με δυναμίτη. Η φωτιά εμαίνετο όλη την νύχτα και σάρωσε όλη σχεδόν την πόλη. Τούρκοι στρατιώτες ήταν παρατεταγμένοι σε στρατηγικά σημεία της πόλης και σκότωναν όσους χριστιανούς προσπαθούσαν να γλιτώσουν από τις φλόγες.
Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ολοκληρώνεται η εκκένωση της πόλης από ξένους υπηκόους που επιβιβάστηκαν σε πλοία, υπό την προστασία αγημάτων των πολεμικών πλοίων των χωρών τους που είχαν διατεθεί ειδικά και ναυλοχούσαν στο κόλπο της Σμύρνης.
Οι πανικόβλητοι Μικρασιάτες που συγκεντρώθηκαν στην προκυμαία, προσπαθούσαν απεγνωσμένα να επιβιβαστούν στα πλοία που ήταν συγκεντρωμένα στο λιμάνι της Σμύρνης και που εκείνες τις τραγικές στιγμές ήταν η μοναδική σανίδα σωτηρίας. Αλλά οι ξένοι ναύτες τους εμπόδιζαν με κάθε τρόπο και τους έσπρωχναν στη θάλασσα, με αποτέλεσμα να πνιγούν. Οι ναύαρχοι των πλοίων απωθούσαν ακόμα και τον άμαχο πληθυσμό που έφθανε με τις βάρκες στα πλοία για να σωθεί, μόνο και μόνο γιατί δεν ήθελαν τη δυσαρέσκεια με τον Κεμάλ. Οι λίγοι δημοσιογράφοι, που βρισκότανε εκεί σιωπούσαν στις ανταποκρίσεις τους, εξαιτίας της απαίτησης συγκράτησης, που αξίωναν οι διπλωματικοί τους αντιπρόσωποι.
Οι Σύµµαχοι Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Αµερικάνοι παρακολουθούσαν από τα πλοία, τραβούσαν φωτογραφίες, αντιµετώπιζαν τη Μικρασιατική Καταστροφή και τα θύµατά της σαν show.
Και όχι µόνο δεν θέλησαν να σώσουν τη Σµύρνη και τους χριστιανικούς πληθυσµούς αλλά χτυπούσαν µε κοντάρια τους Έλληνες και τους Αρµένιους πού κατόρθωναν να φθάσουν κολυµπώντας στα πλοία, τα υποτιθέµένα χριστιανικά αυτά πλοία σωτηρίας.
Όταν κάποιοι, κολυµπώντας, έφταναν και σκαρφάλωναν στα Συµµαχικά πλοία, τους πετούσαν βραστό νερό, τους έσπαζαν τα δάχτυλα και τους ξαναπετούσαν στη θάλασσα. Πάρα πολλοί πνίγηκαν τότε και κάποιοι (λίγοι) επέστρεφαν στην προκυµαία.
Επισήμως κανένα από τα αγκυροβολημένα πλοία των Συμμάχων δεν βοήθησε τους Έλληνες.
Η Διδώ Σωτηρίου, μέσα από το βιβλίο της «τα Ματωμένα χώματα», περιγράφει πολύ γλαφυρά την απάνθρωπη συμπεριφορά των "Συμμάχων":
«Όποια γλώσσα κι αν μιλάς, λόγια δε θα βρεις να τόνε περιγράψεις τι κάνουν, λοιπόν, οι προστάτες μας; Τι κάνουν οι ναυάρχοι με τα χρυσά σιρίτια, οι διπλωμάτες κι οι πρόξενοι τής Αντάντ;
Στήσανε κινηματογραφικές μηχανές στα καράβια τους και τραβούσανε ταινίες τη σφαγή και τον ξολοθρεμό μας!
Μέσα στα πολεμικά, οι μπάντες τους παίζανε εμβατήρια και τραγούδια τής χαράς για να μη φτάνουν ίσαμε τ' αφτιά των πληρωμάτων οι κραυγές της οδύνης και οι επικλήσεις του κόσμου. Και να ξέρει κανείς πώς μια, μόνο μια κανονιά, μια διαταγή, έφτανε για να διαλύσει όλα κείνα τα μαινόμενα στίφη. Κι η κανονιά δε ρίχτηκε κι η εντολή δε δόθηκε!».
Ο επίλογος της Μικρασιατικής Εκστρατείας υπήρξε δραματικός και οι συνέπειές του οδυνηρές και ανυπολόγιστες. Οι απώλειες του στρατού στο διάστημα της εκστρατείας (1919- 1922) ήταν πολύ βαριές: 19.362 νεκροί στις μάχες και 4.878 από άλλες αιτίες. 18.095 αγνοούμενοι και 48.880 τραυματίες.
Η συμφορά αυτή, ολοκληρώθηκε με τον ξεριζωμό 1.500.000 Ελλήνων της Μ. Ασίας από τις εστίες τους και τη μεταφορά τους στον κυρίως κορμό της Ελλάδας.
Ο Αϊβαλιώτης συγγραφέας Ηλίας Βενέζης γράφει:...« λοιπόν λέμε στην ανατολική πλευρά του Αιγαίου - αν ζητάτε να σβήσουμε την ιστορία μας, το Συναξάρι και το Μαρτυρολόγιό μας – αυτό δεν το μπορούμε. Όμως ξέρουμε να κάνουμε κάτι άλλο τίμιο και βαθύ: μπορούμε να μην μνησικακούμε. Γι΄ αυτό θα βάλουμε την αγάπη μας για την Ειρήνη, τη συνείδηση της ανάγκης να μη βρεθούνε πια οι λαοί μας σε πόλεμο και εξολοθρεμούς.» ( « Ν. Εστία » 1972)
Αυτά πρέπει να ξαναθυμηθούν οι σύγχρονοι "ιστορικοί" μας, που έχουν βαλθεί να ξαναγράψουν την ιστορία μας λησμονώντας την αλήθεια.
