“Ο ποιών τους αγγέλους αυτού πνεύματα, και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα·” (Προς Εβραίους α’,7)
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τους αγίους Αγγέλους ως ιερά και άγια πνευματικά δημιουργήματα του Θεού, που βρίσκονται μεταξύ Αυτού και εμάς των ανθρώπων, παρέχοντας ποικιλότροπη βοήθεια στην σωτηρία μας. Αυτός ακριβώς είναι και ο ορισμός που δίνει ο Απόστολος Παύλος στην προς Εβραίους επιστολή του: «άγγελοι εισί λειτουργικά πνεύματα εις διακονίαν αποστελλόμενα δια τους μέλλοντας κληρονομείν σωτηρίαν» (Εβρ. α΄ 14).
Δημιουργία και σκοπός ύπαρξης των αγγέλων
Οι άγγελοι δημιουργήθηκαν πριν από τον υλικό κόσμο, αφού στο βιβλίο της Π.Δ. «Ιώβ» παρουσιάζεται ο Θεός να μιλά και να ομολογεί ότι μόλις δημιούργησε τα άστρα, όλοι οι άγγελοι τον ύμνησαν με δοξολογίες.
Ενώ και ο Μ. Βασίλειος αναφέρει ότι πριν τη δημιουργία του υλικού κόσμου υπήρχε υπέρχρονη και πρεσβύτερη κατάσταση, που είναι ο κόσμος των αγγέλων.
Ο τρόπος με τον οποίο δημιουργήθηκαν από το Θεό δεν μας είναι γνωστός. Ωστόσο μπορούμε να λάβουμε μία εικόνα γι΄ αυτόν μέσα από την διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, ο οποίος λέγει ότι οι αγγελικές δυνάμεις δημιουργήθηκαν μόλις ο Θεός συνέλαβε την ιδέα της δημιουργίας τους. Δηλ. η απόφαση του Θεού να δημιουργήσει τον αγγελικό κόσμο, σήμανε ταυτόχρονα και τη δημιουργία του.
Ο σκοπός της δημιουργίας των αγγέλων δεν έχει να κάνει με κάποια ανάγκη του Θεού. Δεν είναι δυνατό ο υλικός ή ακόμη και αυτός ο πνευματικός κόσμος να μπορεί να προσφέρει κάτι επιπλέον στη δόξα του Θεού. Ο σκοπός της δημιουργίας των αγγέλων φανερώνεται από τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, ο οποίος λέγει ότι ο Θεός τους έδωσε ύπαρξη και ζωή γι΄ αυτούς τους ίδιους, με κίνητρο την «εκστατική» του αγάπη και αγαθότητα και με σκοπό να συμμεριστούν ως λογικά όντα τη μακαριότητά του. Μετέχουν στη Θεία μακαριότητα και τρέφονται με τη διαρκή θέα του προσώπου του Θεού. Ωστόσο αυτή η συμμετοχή στη θεία μακαριότητα ωθεί τις αγγελικές δυνάμεις σε μία συνεχή ανοδική πορεία, σε μία πορεία προς τη πνευματική τελειότητα.
Όταν αναφερόμαστε στα ουράνια όντα, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ο όρος «άγγελος» που χρησιμοποιούμε γι’ αυτά, είναι ανεπαρκής και δεν αποδίδει πλήρως αυτό που θέλουμε να εκφράσουμε. Η λέξη «άγγελος» σημαίνει απλά «αγγελιοφόρος». Οι άγγελοι είναι βέβαια πνεύματα, αλλά όχι όπως ο Θεός, ο μόνος άκτιστος. Είναι πνεύματα δημιουργημένα από το Θεό, όπως και οι άνθρωποι. Είναι μέρος του σύμπαντος κόσμου όπως και εμείς. «Δι’ αυτού εδημιουργήθησαν τα πάντα, τα επουράνια και τα επίγεια, τα ορατά και τα αόρατα…». Ο κάθε άγγελος έχει τη δική του ατομικότητα, το χαρακτήρα του, τη δική του θέληση, ακριβώς όπως κι εμείς. Σε όλα τα άλλα σημεία οι άγγελοι δεν είναι ίδιοι με μας. Το ότι, προκειμένου να μας εμφανιστεί ένας άγγελος, παίρνει ανθρώπινη μορφή δεν σημαίνει πως είναι σωματικό ον, δηλαδή κατά την εξωτερική εμφάνιση ίδιος με τον άνθρωπο. Είναι μόνο μία νοερή εικόνα του.
Φύση και Χαρακτηριστικά των αγγέλων
Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός προσπαθώντας να δώσει έναν ορισμό περί των αγγέλων λέγει ότι είναι φύσεις νοερές, αεικίνητες, αυτεξούσιες, ασώματες. Υπηρετούν το θεό και είναι κατά χάριν αθάνατες. Η φύση των αγγέλων είναι πνευματική, δεν χρειάζονται και γι αυτό δεν έχουν σώμα είναι πνεύματα αόρατα, όπως ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως «ορατών τε πάντων και αοράτων». Μπορούν όμως κατά θεία παραχώρηση να εμφανίζονται στους ανθρώπους με κάποιο σώμα, προκειμένου να επιτελέσουν την αποστολή τους. Επειδή όμως απολύτως άϋλος και ασώματος νοείται μόνο ο θεός, γι΄ αυτό το αγγελικό σώμα νοείται ως αιθέριο, πυροειδές, ταχύτατο και πολύ λεπτότερο από τη γνωστή μας ύλη. Είναι καθαρά και τέλεια πνεύματα. Δεν τα περιορίζει ούτε χρόνος ούτε χώρος. Δεν έχουν ηλικία, ούτε νεότητα ούτε γηρατειά, αλλά μια ζωή σε όλη την πληρότητά της. Δεν ανήκουν ούτε σε αρσενικό ούτε σε θηλυκό γένος, τους χαρακτηρίζει τέλεια ομορφιά, αγάπη, ζωή, ενεργητικότητα.
Οι Άγγελοι, ακούν και βλέπουν τις πράξεις των ανθρώπων και ανάλογα χαίρονται ή λυπούνται γι’ αυτές, όπως αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη: «χαρά γίνεται ενώπιον των Αγγέλων του Θεού επί ενί αμαρτωλώ μετανοούντι» (Ματθ. κε΄ 31).
Οι άγγελοι ως προς τη προαίρεση είναι ελεύθεροι και τρεπτοί, έχοντας δυνατότητα να προκόπτουν στο αγαθό, αλλά και να τρέπονται στο κακό. Οι νοερές δυνάμεις διαθέτουν σύμφωνα με τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά νου και λόγο, δίχως όμως «πνεύμα ζωοποιό» επειδή δεν έχουν σώμα. Γι΄ αυτό δεν συνάγουν τη θεία γνώση μέσα από τις αισθήσεις ή από αναλύσεις λογισμών, αλλά μένοντας καθαροί από κάθε υλικό στοιχείο συλλαμβάνουν τα νοητά νοερώς και αϋλως. Παρ΄ όλη τη καθαρότητα και απλότητα της αγγελικής φύσης, οι άγγελοι είναι δεκτικοί της κακίας. Έτσι μπορούν να επιλέξουν τη συνεχή προαγωγή στην άνωθεν Γνώση και τη κοινωνία της Αγάπης ή την άρνηση αυτής της Αγαθότητας. Αποτέλεσμα της ελευθερίας τους είναι και η πτώση του τάγματος του Εωσφόρου. Αυτό το αγγελικό τάγμα δεν αρκέστηκε στη θαυμαστή λαμπρότητά του, αρνήθηκε την ιεραρχημένη πρόοδο της θείας γνώσης και θέλησε τη πλήρη και άμεση εξομοίωσή του με το Θεό. Γι΄ αυτό το λόγο ηθελημένα δόθηκε στη κακία, στερήθηκε την αληθινή ζωή, την οποία μόνο του (το τάγμα των δαιμόνων) αρνήθηκε. Κατ΄ αυτό τον τρόπο έγιναν πνεύματα νεκρά αφού απέβαλαν την αληθινή ζωή και δεν αισθάνονται κόρο από την ορμή τους προς τη κακία προσθέτοντας με άθλιο τρόπο διαρκώς κακία επάνω στην ήδη υπάρχουσα.
Είναι συγκλονιστική η διαπίστωση ότι οι άγγελοι και οι δαίμονες έχουν κοινή προέλευση. Πλάστηκαν ελεύθερα δημιουργήματα με άπειρη ομορφιά και προικίστηκαν με ελεύθερη βούληση. Η χρήση αυτής της ελευθερίας είναι αυτό που έφερε το χωρισμό των δαιμόνων από τους αγγέλους. Έτσι κατέληξαν αυτά τα όμοια πλάσματα να γίνουν τόσο διαφορετικά με τόσο αντίθετο προορισμό, όσο αντίθετη είναι η Ανατολή από τη Δύση. Και ο διάβολος όμως παρουσιάζεται σαν φωτεινός άγγελος, όχι από επιθυμία να γυρίσει στην πρώτη του δόξα -γιατί είναι παγιωμένη η κακή προαίρεσή του και παραμένει αμετανόητος- αλλά για να περιβάλλει με την μολυσματική κατάσταση της απιστίας και το πνευματικό σκοτάδι εκείνους που προσπαθούν να ζήσουν ισάγγελη ζωή. Ο Σατανάς, πριν από την πτώση του, ήταν ανάμεσα στα μεγαλύτερα ουράνια πνεύματα.
Ονομαζόταν Εωσφόρος, «ο μεταφέρων το φως», και κατείχε θέση στο ύψιστο σημείο της δημιουργημένης τελειότητας. Παρά την πτώση του εξακολουθεί να είναι πιο κοντά στη φύση του Θεού, παρά του ανθρώπου, από την άποψη ότι είναι πνεύμα και επομένως είναι αγέραστο και αθάνατο.
Έχει όλες τις ιδιότητες του αγγελικού κόσμου, χωρίς να περιορίζεται τοπικά ή χρονικά και έχει μεγάλη διανοητική διαύγεια. Οι «δαίμονες», σύμφωνα με μία φράση του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, «είναι ακόμα άγγελοι κατά φύση, και η αγγελική μεγαλοπρέπεια δεν χάθηκε ολοκληρωτικά από αυτούς…». Για το Σατανά δεν υπάρχει (στην πτώση του) λάθος εκτίμησης. Αυτός γνώριζε και γνωρίζει καλά αυτό που κάνει. Γι’ αυτό και το όνομά του είναι διάβολος, δηλ. αντίδικος, αντίπαλος, αγωνιστής. Η δύναμή του είναι κατώτερη μόνο σε σχέση με τη δύναμη του Θεού. Η δύναμη του Σατανά είναι ίση με αυτή των Χερουβείμ και ασταμάτητα παλεύει με τις ουράνιες δυνάμεις και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Εξουσιάζει και τον διάβολο ο Θεός, αλλά τον ανέχεται, γιατί ο Θεός είναι μακρόθυμος, όχι επειδή είναι αδύνατος και νικιέται από τον διάβολο. Επέτρεψε ο Θεός να ζει, για να γίνουν δύο πράγματα. Πρώτα για να ρεζιλεύεται αυτός περισσότερο, εφόσον θα νικιέται, και δεύτερο για να στεφανώνονται οι άνθρωποι. Να πώς ο Ησαΐας περιγράφει τις σκέψεις του Σατανά που τον οδήγησαν στην πτώση: «Είπες με το νου σου, θα ανέβω στον ουρανό, πάνω από τα άστρα του ουρανού θα βάλω το θρόνο μου, θα καθήσω στην κορυφή του ψηλότερου όρους, όπου θα στήσω το θρόνο μου. Θα ανέβω πάνω από τα νέφη, θα γίνω όμοιος με τον Ύψιστο. Τώρα όμως θα κατέβεις στον Άδη, στα καταχθόνια, όπου βρίσκονται τα θεμέλια της γης».
Αυτή είναι η καταδίκη του Εωσφόρου και όλων εκείνων που τον ακολούθησαν είτε από τα αγγελικά τάγματα είτε από το ανθρώπινο γένος
Οι άγγελοι όμως που δεν ακολούθησαν τον Εωσφόρο στην αποστασία του, απέκτησαν το χάρισμα της τέλειας ατρεψίας και ακινησίας προς το κακό. Αυτό συνέβη με την ενανθρώπηση, τη σταυρική θυσία και την ανάσταση του Χριστού, αφού έμαθαν ότι ο δρόμος που οδηγεί στην ομοίωση με το Θεό δεν είναι η έπαρση, αλλά η ταπείνωση.
Η ακινησία των αγγέλων προς το κακό δεν σημαίνει ότι εξαφανίζεται το αυτεξούσιό τους, αλλά ότι εξαγιάζεται με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος.
Οι άγγελοι έχουν μεγαλύτερες και ανώτερες γνωστικές ικανότητες από τους ανθρώπους. Βέβαια δεν είναι ούτε παντογνώστες, ούτε παντοδύναμοι όπως ο Θεός.
Δεν προγνωρίζουν τα μέλλοντα, παρά μόνο αν τους τα αποκαλύψει ο Θεός, ούτε γνωρίζουν τι ακριβώς κρύβεται στη καρδιά κάθε ανθρώπου. Δεν γνωρίζουν πότε θα γίνει η συντέλεια του κόσμου και η Δευτέρα παρουσία του Χριστού. Η μετακίνησή τους γίνεται ταχύτατα, αλλά δεν είναι πανταχού παρόντες. Κάθε φορά βρίσκονται σε συγκεκριμένο τόπο, δίχως να γνωρίζουν το τι συμβαίνει αλλού.
Έργο των αγγέλων
Οι άγγελοι πραγματοποιούν τριπλό έργο. Πρώτα απ΄ όλα δοξολογούν ακατάπαυστα το Θεό. Αυτή η δοξολογία δεν τους έχει επιβληθεί ως εντολή, αλλά είναι τελείως αυθόρμητη, που ξεπηγάζει από τους ίδιους, όταν αντικρύζουν το κάλλος του Θεϊκού προσώπου και τα μεγαλεία της δημιουργίας του. Τη νύχτα των Χριστουγέννων π.χ. εμφανίσθηκε πλήθος στρατιάς ουρανίου που αινούσε το Θεό για το γεγονός της θείας ενσαρκώσεως.
Το δεύτερο έργο τους είναι η διακονία στη Θεία Οικονομία. Νιώθουν τόση αγάπη και ευγνωμοσύνη προς το Πλάστη τους και σφοδρή επιθυμία για τη δική τους πρόοδο, ώστε να διακονούν τα μυστήρια της Θείας Οικονομίας. Τα αγγελικά τάγματα μεταδίδουν ιεραρχικά το φωτισμό και τη γνώση το ένα στο άλλο. Τις αποκαλύψεις του Θεού τις διδάσκουν οι ανώτερες τάξεις στις κατώτερες και όταν επιτρέψει ο Θεός να αποκαλυφθεί κάποιο μυστήριο σε νου αγίου ανθρώπου, αυτό θα γίνει ιεραρχικά.
Το τρίτο έργο των αγγελικών δυνάμεων αφορά τη σωτηρία των ανθρώπων. Με αυτό επιφορτίσθηκαν μετά την δημιουργία του ανθρώπου και το επιτελούν με ιδιαίτερη προθυμία και χαρά, αφού κάθε φορά που μετανοεί ένας άνθρωπος για τις αμαρτίες του, πανηγυρίζουν και χαίρονται στον ουρανό.
Στο αρχαιότατο έργο «ποιμήν» του Ερμά, γίνεται λόγος για τον προσωπικό φύλακα άγγελο κάθε ανθρώπου. Αυτός μάλιστα είναι τρυφερός, σεμνός, πράος, διδάσκει στην ανθρώπινη καρδιά τη δικαιοσύνη και το δρόμο προς το αγαθό. Και άλλοι πατέρες της εκκλησίας μας διδάσκουν ότι απαραίτητη προϋπόθεση παραμονής του φύλακα αγγέλου δίπλα στον άνθρωπο, είναι ο άγιος βίος, διαφορετικά απομακρύνεται εξ΄ αιτίας των πονηρών και αμαρτωλών έργων. Ο άγγελος αυτός παρηγορεί στις θλίψεις, βοηθά στους πόνους, συμπάσχει με τον άνθρωπο, τον οδηγεί στη μετάνοια και τον προστατεύει από ορατούς και αόρατους εχθρούς.
Εκτός όμως από το φύλακα άγγελο του κάθε ανθρώπου, υπάρχουν και οι φύλακες άγγελοι των εθνών, των πόλεων και των κατά τόπους εκκλησιών. Στη Παλαιά Διαθήκη στο βιβλίο του Δευτερονομίου ο Θεός διαμοιράζει τα έθνη και τοποθετεί τα όρια των εθνών σύμφωνα με τον αριθμό των αγγέλων του. Έπειτα ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρατηρεί ότι ο Θεός έχει εγκαταστήσει σε κάθε πόλη στρατόπεδα αγγέλων που αναχαιτίζουν τις επιθέσεις των δαιμόνων. Ενώ τέλος ο άγιος Ιππόλυτος είναι ιδιαίτερα σαφής, όταν παρομοιάζει την εκκλησία με πλοίο που έχει ναύτες τους αγγέλους.
Την ύπαρξη των Αγγέλων τη δεχόμαστε χωρίς να μπορούμε να την αποδείξουμε, όπως συμβαίνει και με την ύπαρξη του Θεού. Στην Αγία Γραφή είναι άφθονα τα χωρία όπου γίνεται λόγος για τους Αγγέλους. Αναφέρονται πάνω από διακόσιες τριάντα φορές σ’ όλη τη Γραφή. Στη Θεία Λειτουργία αναφερόμαστε πολύ συχνά στους Αγγέλους και μάλιστα σε πολύ ιερές στιγμές. Επίσης έχουμε ειδικές προσευχές, ύμνους και κανόνες, που απευθύνονται στους Αγγέλους γενικά και ειδικότερα στο φύλακα άγγελο.
Παρ’ όλα αυτά είναι πολύ λυπηρό να διαπιστώνεις πόσο λίγο τους γνωρίζουν οι πιστοί ή πόσο πολύ τους αγνοούν. Ακόμα χειρότερα, πόσο δύσπιστοι στέκονται απέναντι στη μεγάλη πραγματικότητα των αγίων αγγέλων. Έτσι κρατώντας μία τέτοια στάση, χάνουν κάτι φοβερά ζωτικό. Χάνουν την ανακούφιση, την ανάπαυση και τη χαρά που νιώθει κανείς με την παρουσία των Αγγέλων.
Τιμή των αγγέλων
Η ορθόδοξη εκκλησία τιμούσε πάντοτε τους αγγέλους. Η δε τιμητική τους προσκύνηση διακηρύχθηκε επίσημα από τη Ζ΄ οικουμενική σύνοδο σε αντιδιαστολή προς τη λατρεία που αφορά μόνο το πρόσωπο του Θεού.
Στον εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο των ακολουθιών, η Δευτέρα αφιερώνεται στις αγγελικές δυνάμεις. Δύο παρακλητικοί κανόνες αφορούν το φύλακα άγγελο και τις επουράνιες Δυνάμεις.
Ο ετήσιος λειτουργικός κύκλος σηματοδοτείται από έξι εορτές αφιερωμένες στον αγγελικό κόσμο, με κυρίαρχη εκείνη της 8ης Νοεμβρίου, κατά την οποία εορτάζεται η σύναξη των αγγέλων υπό τον αρχάγγελο Μιχαήλ ως αντίσταση κατά της αποστασίας του Εωσφόρου.
Αλλά η κατεξοχήν τιμή των αγγέλων γίνεται στη Θεία Λειτουργία. Εκεί, ο λαός του Θεού στη γη και οι στρατιές του ουρανού με ένα στόμα, σε μία κοινή λειτουργική σύναξη προσφέρουν στο Θεό δοξολογία. Μαζί με τους ιερείς συνέρχονται στο θυσιαστήριο και συλλειτουργούν τη θεϊκή αγαθότητα. Μαζί κυκλώνουν την αγία Τράπεζα και τα τίμια δώρα, διά χειρός αγγέλου αναφέρονται εις οσμήν ευωδίας πνευματικής στο υπερουράνιο και νοερό θυσιαστήριο.
Ωστόσο, εκείνοι που τιμούν ιδιαίτερα τους αγγέλους είναι οι μοναχοί. Μέσα από την διαρκή προσευχή τους, την υπεράνθρωπη άσκησή τους, αγωνίζονται να ομοιάσουν στους αγγέλους και να αναπληρώσουν το εκπεσόν τάγμα των δαιμόνων. Γι΄ αυτό και η ακολουθία της μοναχικής κουράς φέρει το όνομα: «Ακολουθία του μεγάλου και αγγελικού Σχήματος».
Συνεχίζεται…στο 2ο μέρος
πηγή diakonima.
