Βασιζόμενοι σ’ όσα έχουν κατά καιρούς ακουστεί για το ρόλο της
Εκκλησίας κατά την Ελληνική Επανάσταση και χωρίς καμία απολογητική
διάθεση θα προσπαθήσουμε, εν συντομία, να δείξουμε μέσα απ’ τη χρήση
ιστορικών πηγών τη συμβολή της Εκκλησίας στον Αγώνα. Θα ξεκινήσουμε με
τα λόγια των ίδιων των αγωνιστών και των εκπροσώπων του Νεοελληνικού
Διαφωτισμού:
1.1 “………και βρίζουν, οι πουλημένοι εις τους ξένους και τους παπάδες
μας, όπου τους ζυγίζουν άναντρους και απόλεμους. Εμείς τους παπάδες τους
είχαμε μαζί εις το κάθε μετερίζι, εις κάθε πόνον και δυστυχίαν. Όχι
μόνο για να βλογάνε τα όπλα τα ιερά, αλλά και αυτοί με ντουφέκι και με
γιαταγάνι, πολεμώντας ωσάν λεοντάρια. Ντροπή, Έλληνες!!” Μακρυγιάννης
1.2 “….Σαν μια βροχή ήλθε σ’ολους μας η επιθυμία της ελευθερίας και
όλοι και οι κληρικοί και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι
γραμματισμένοι και οι έμποροι, όλοι συμφωνήσαμε στον ίδιο σκοπό και
κάμαμε την επανάσταση…..Η επανάστασις η δική μας δεν ομοιάζει με καμμίαν
απ’ όσας γίνονται τη σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης αι
επαναστάσεις εναντίον των διοικησεών τους είναι εμφύλιος πόλεμος, ο
εδικός μας πόλεμος ήταν πλέον δίκαιος, ήτον έθνος μ’ άλλο έθνος”
Κολοκοτρώνης 1.3. ” Η ημέρα της Επανάστασης, την οποίαν επιθυμούσαν οι
πατέρες μας να την ιδούν, έφθασε…….δια να λάμψη πάλιν ο Σταυρός και να
λάβει πάλιν η Ελλάς…..την ελευθερίαν της….Ό,τι κι’ αν εκάμαμε ήτο
έμπενευσις και έργο της Θείας Πρόνοιας” Άνθιμος Γαζής 1.4″Την
επανάστασιν εκίνησαν και ενεψύχωσαν οι κληρικοί….άνευ των οποίων ο λαός
δεν ήθελε κινηθή……” Εμμανουήλ Ξάνθος 1.5″ Είναι καιρός να κρημνίσωμεν
απ’ τα νέφη την ημισέληνο και υψώσωμεν το σημείον, δι’ ου πάντοτε
νικώμεν, λέγω το Σταυρόν, και ούτω να εκδικήσωμεν την πατρίδα και την
ορθόδοξον ημών πίστιν από τα ασεβή των ασεβών καταφρόνησιν” Αλεξ.
Υψηλάντης 1.6.” Μόνο του Ευαγγελίου η διδαχή εμπορεί να σώση την
αυτονομίαν του Γένους. Οι Έλληνες επολέμησαν όχι μόνο υπέρ πατρίδος,
αλλά και υπέρ πίστεως” Αδαμάντιος Κοραής 2. Προχωράμε στον περίφημο
αφορεσμό του Υψηλάντη απ’ το Πατριαρχείο Κων/πόλεως. Σ’ επιστολή του
προς τον Κολοκοτρώνη τον Ιανουάριο του 1821ο Υψηλάντης αναφέρει: ” ο
Πατριάρχης βιαζόμενος υπό της Πορτας, σας στέλλει αφοριστικά και
Εξάρχους, παρακινώντας σας να ενωθήτε με την Πόρταν. Εσείς, όμως να τα
θεωρείτε αυτά ως άκυρα καθότι γίνονται με βίαν και δυναστείαν και άνευ
της θελήσεως του Πατριάρχου” (Ιστορία του Ελλ.’Εθνους, τομ. ΙΒ’, σ.130β)
3. Τη συμμετοχή κληρικών στη Φιλική Εταιρεία επισημαίνει ακόμα και ο Γ.
Κορδάτος: ” οι Φιλικοί επεδίωξαν να δώσουν χαρακτήρα πανεθνικόν εις την
ωργανωμένην επανάστασιν και δι’ αυτόν προσηλύτισαν και μερικούς
Φαναριώτας και ανωτέρους Κληρικούς” (Γ. Κορδάτου, Η κοινωνική σημασία
της Ελληνικής Επανάστασης, σ. 144).. Απ’ το 1818 μυήθηκαν στη Φιλική
Εταιρεία όλοοι σχεδόν οι αρχιερείς της Πελοποννήσου, κάτι που
αναγκάζεται να το παραδεχθεί ο Σκαρίμπας:” Η Φιλική Εταιρεία στο κόλπο
είχε μυήσει όλους σχεδόν τους Παλαιοελλαδίτες κοτσαμπάσηδες και
προπάντος τους δεσποτάδες”(Το Εικοσιένα και η αλήθεια, τ. Α΄, σ.59 και
Β’, σ..93).. Ένα απ’ τα πρώτα μέλη της Φιλικής Εταιρείας ήταν κατά τον
Σπηλιάδη ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας). (Απομν.
Σπηλιάδου, τ. Α΄, Αθήνησι 1851, σελ. 4). Κοντά στα γεγονότα ο Σπηλιάδης
αναφέρει μάλιστα ότι” συγκαταλέγοντο ήδη μεταξύ αυτών(=Φιλικών) και
πατριάρχαι και αρχιερείς και προεστώτες πολιτικοί των επαρχιών και
πολεμικοί αρχηγοί”
4. Περί κρυφού σχολείου: από τους περισσότερους ιστορικούς θεωρείται
“μύθος” ή “θρύλος”. Το θέμα είναι ανεξάντλητο και δεν μπορεί αναπτυχθεί
σ’ λες του τις διαστάσεις στο πλαίσιο ενός σύντομου άρθρου. Ωστόσο,
πολλοί ιστορικοί μέσω της ανάδειξης του συγκεκριμένου “θρύλου”
παρουσιάζουν μια εξωραϊσμένη κατάσταση για τα της παιδείας κατά την
Τουρκοκρατία. Υποστηρίζουν ότι δεν υπήρχε καμιά νομική διάταξη από
πλευρά Οθωμανών που ν’ απαγορεύει την ίδρυση σχολείων. Όμως, η κατάσταση
από πλευράς μορφώσεως ήταν απελπιστική. Ελάχιστα σχολεία υπήρχαν στα
οποία είχαν πρόσβαση μόνο οι “κατέχοντες”, ενώ αν μελετήσει κανείς τ’
απομνημονεύματα των αγωνιστών θα διαπιστώσει ότι ούτε οι
μεγαλοκοτζαμπάσηδες ήξεραν γράμματα. Σ’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες η
εκκλησία συνέβαλε μεταδίδοντας έστω μερικά κολλυβογράμματα δια των
λειτουργικών της βιβλίων. Χαρακτηριστικά, ο Φωτάκος, υπασπιστής του
Κολοκοτρώνη, αναφέρει στ’ απομνημονεύματα του: ” Μόνοι των οι Έλληνες
εφρόντιζαν δια την παιδείαν, η οποία εσυνίστατο εις το να μανθάνουν τα
κοινά γράμματα, και ολίγην αριθμητικήν ακανόνιστον. Εν ελλείψει δε
διδασκάλου ο ιερεύς εφρόντιζε περί του τούτου. Όλα αυτά εγίνοντο και
προφυλακτά απ’ τους Τούρκους” (Φωτάκου, Απομηνονεύματα). Στο θέμα
αναφέρεται και ο γνωστός ακαδημαϊκος Διον. Κόκκινος: ” Ο παπάς κάτω απο
τα ράκη του ράσου του κρατεί το ψαλτήρι και πηγαίνει να μάθη τα παιδιά,
που τον περιμένουν, να διαβάζουν. Ομιλει ακόμη εις τα παιδιά και δια
τους μεγάλους ανθρώπους που εδόξασαν άλλοτε αυτόν τον τόπον. Διδάσκει
την ολίγην ιστορίαν που γνωρίζει και αυτός. Το κρυφό σχολειό δεν είναι
θρύλος. Το συνετήρησε παρά τας διώξεις. παρά την αξιοθρήνητον έλλειψιν
παντός μέσου, παρά την φοβερήν πίεσιν τόσων άμεσων αναγκών που θα ήταν
φυσικόν να οδηγήσουν προς τον εξισλαμισμόν, ο βαθύτατος πόθος του
τυραννουμένου έθνους να υπάρξη” (Δ. Κόκκινος, Η Ελληνική
Επανάστασις,τ.1, σ.21).
Για όσους συνεχίζουν να σχετικοποιούν τη συμβολή της Εκκλησίας στον
Αγώνα θα πρέπει να τους υπενθυμίσουμε το νέφος των Νεομαρτύρων, τον
απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, τη συμβολή των Φαναριωτών και τη
μαρτυρία των ίδιων των αγωνιστών. Η αναδίφηση στα απομνημονευματά τους
παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Εκτός αν κι’ αυτά είναι μύθοι. Ας
αφήσουμε την τελευταία λέξη στον κορυφαίο Έ λληνα ιστορικό Νίκο Σβορώνο:
“Οι αξιόλογες προσπάθειες της Ορθόδοξης Εκκλησίας για την εκπαίδευση, η
οποία στους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας βρίσκεται αποκλειστικά στα
χέρια της, με μοναδικούς δασκάλους τους μοναχούς και τον κατώτερο
κλήρο(στα σχολεία που λειτουργούσαν στις εκκλησίες και στα μοναστήρια ως
την κάποια ανώτερη παιδεία των διαφόρων μητροπόλεων και της
Πατριαρχικής Ακαδημίας, που ίδρυσε αμέσως μετά την Άλωση, ο Γεννάδιος
και αναδιοργάνωναν οι διαδοχοί του), οι αγώνες για τη διαφύλαξη της
χριστιανικής πίστης και την καθαρότητα της Ορθοδοξίας, τα μέτρα για το
σταμάτημα των εξισλαμισμών, αποτελούν θεμελιακή συμβολή για τη διατήρηση
της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων. Οι Νεομάρτυρες, συχνό φαινόμενο της
εποχής, που δέχονται το μαρτυρικό θάνατο για τη χριστιανική τους
πίστη, είναι συγχρόνως και οι πρώτοι εθνικοί ήρωες του νέου
Ελληνισμου(…). Άλλωστε στους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας η Εκκλησία
όχι μόνο δεν αντιτίθεται στ’ απελευθερωτικά κινήματα από τις δυτικές
χριστιανικές δυνάμεις, αλλά συχνά συμμετέχει ενεργά και πολλές φορές τα
κατευθυύνει” (Ν. Σβορώνος, Το ελληνικό έθνος, Αθήνα 2004, σελ. 84-85).
Σημείωση:
Ο Γιάννης Κ. Κορδάτος ή Γιάνης Κορδάτος, κατά προτίμηση του ιδίου
(Ζαγορά Πηλίου, 1891 – Αθήνα, 29 Απριλίου 1961) ήταν
Έλληναςκοινωνιολόγος, ιστορικός, πολιτικός και νομικός.Αν και
αυτοδίδακτος ιστορικός, εντούτοις ήταν πολυγραφότατος. Το βιβλίο του Η
κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επανάστασης, που κυκλοφόρησε το 1924,
ήταν ένα από τα πρώτα δείγματα του «ιστορικού υλισμού» στην Ελλάδα, και
προκάλεσε ποικίλες και έντονες αντιδράσεις. Παρόμοιες αντιδράσεις
προκάλεσε και το βιβλίο του Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός, μια
«κριτική έρευνα», όπως γράφει ο ίδιος, «πάνω στο μεγαλύτερο επαναστατικό
κίνημα που συγκλόνισε τον κόσμο, τον χριστιανισμό και το λαϊκό ηγέτη
και επαναστάτη Χριστό». Το βιβλίο αυτό, αν και αποτέλεσμα μόχθου 20
ετών, δεν κυκλοφόρησε παρά μόνο μετά τον θάνατό του, καθώς κανένας
εκδότης δεν τολμούσε να αναλάβει την έκδοσή του.
Ο Γιάννης Σκαρίμπας (Αγία Ευθυμία Παρνασσίδος, 28 Σεπτεμβρίου 1893 –
Χαλκίδα, 21 Ιανουαρίου 1984) ήταν Έλληνας λογοτέχνης, κριτικός,
θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και πεζογράφος. Το έργο του, εντυπωσιακό
σε έκταση και ποικιλία, σημαδεύτηκε από την έντονη αντιδικία του με τις
καθιερωμένες αξίες της ζωής και του αστικού πολιτισμού. Εισήγαγε επίσης
υπερρεαλιστικά στοιχεία στην ελληνική πεζογραφία. Θεωρείται ένας από
τους πρωτοπόρους της ελληνικής λογοτεχνίας.
Ο Νικόλαος Σπηλιάδης (Τριπολιτσά 1785 – Ναύπλιο 1862) ήταν Φιλικός,
πρωτεργάτης και αγωνιστής του αγώνα του 1821, συγγραφέας και πολιτικός
της νεοσύστατης Ελλάδας, πληρεξούσιος στην Δ’ και Ε’ εθνοσυνέλευση το
1829 και το 1932 αντίστοιχα και Γραμματέας της Επικράτειας στην
Κυβέρνηση Καποδίστρια.
Τα παραπάνω στοιχεία,πέρα απ’ τις πηγές, αντλήθηκαν απ’ τις εξής
ιστοσελίδες: www.antibaro.gr: -Γιώργος Κεκαυμένος, 25 Μαρτίου και
Ελληνική Επανάσταση: οι μυθοπλόκοι μένουν πάντα αδιόρθωτοικαι του ίδιου,
Το κρυφό σχολειό και η Ιστορία: οι πηγές, οι μαρτυρίες και η αλήθεια.
www.egolpio.gr: Πέτρου Α. Γεωργαντζή, Οι αρχιερείς και το ’21(αντίδραση ή προσφορά?) www.ecclesia.gr.www.cacofonix.blogspot.com.
www.oodegr.com:- Σεβασμιώτατου Μητροπολίοτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεου, Ο “αφορισμός” του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
www.ardin.gr
www.resaltomag.gr: -πρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνού, Το ράσο στην Επανάσταση του ’21.
Ιωάννα Δρακωνάκη- Κρητσωτάκη θεολόγος
πηγή evaggelistria.gr
