Οἱ Βαλκανικοὶ πόλεμοι, ποὺ
ξέσπασαν τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1912, σηματοδοτοῦν γιὰ τὸ ἑλληνικὸ κράτος μία ἐπίπονη
καὶ ἐπίμονη προσπάθεια ἐδαφικῆς ὁλοκλήρωσης. Ἡ εἰκόνα τοῦ Ἠπειρωτικοῦ μετώπου, ἀπὸ
τὸν Νοέμβριο τοῦ 1912 ἕως τὰ τέλη τοῦ Φεβρουαρίου 1913, ἀντικατοπτρίζει αὐτὴν ἀκριβῶς
τὴν πολυεπίπεδη διαδρομή. Ἄλλωστε, ἡ ἀπελευθέρωση τῶν Ἰωαννίνων ὑπῆρξε ἕνα
συλλογικὸ ἐπίτευγμα τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ καὶ ὑπογράμμισε, στὸ πεδίο τῆς μάχης,
τὴν λήξη τοῦ ἀγώνα κατὰ τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Ἐκτός, ὅμως, τῶν ἀνωτέρω,
ἰδιαιτέρως γιὰ τὴν ἐποχή μας, τὸ ἐν λόγω γεγονὸς δὲν ἔχει μόνον ἱστορικὸ
χαρακτήρα ἀλλὰ καὶ συμβολισμούς, μὲ τὰ μηνύματα τῆς ἐπίτευξης τῶν στόχων ποὺ τὸ
συνοδεύουν.
Ἐν
προκειμένω, ἡ ἔνταξη τῆς Κόνιτσας στὴν Ἑλλάδα, στὶς 24 Φεβρουαρίου, εἶναι, ἐν
πολλοῖς, ἀποτέλεσμα τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων ποὺ ἔλαβαν χώρα στὴν εὐρύτερη
περιοχὴ τὸ δεύτερο...
δεκαπενθήμερό τοῦ Φεβρουαρίου τοῦ 1913. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά,
ὡστόσο, ἡ ἔκβαση τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγώνα, δὲν ἦταν παρὰ τὸ ἀποτέλεσμα κάποιων
ἐπιτυχημένων ἐνεργειῶν, συντονισμένων ἢ μεμονωμένων ἢ ἀκόμη καὶ συγκυριῶν. Εἰδικότερα,
πρὸς αὐτὴν τὴν κατεύθυνση, τονίζεται ἡ συμβολὴ τοῦ Μητροπολίτη Βελλᾶς καὶ
Κονίτσης Σπυρίδωνα Βλάχου στὴν ἐκκόλαψη ἀντάρτικων ὁμάδων κατὰ τῶν Ὀθωμανῶν ἀπὸ
τὸ 1908. Ὁμοίως, σταδιακὰ ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 1911, ἀντάρτικα σώματα ἐμφανίστηκαν
στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τῆς Κόνιτσας, ὅπως στὴν Βούρμπιανη, τὴν Ὀξυὰ ἢ τὴν
Φούρκα. Ἀκολούθως, ἤδη, ἀπὸ τὸν χειμώνα τοῦ 1912 σημειώθηκαν ἐπαναστατικὲς ἐνέργειες
στὰ χωριὰ τῆς λάκκας τοῦ Ἀώου.
Στόν
ἐπιχειρησιακὸ τομέα, ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ μετώπου τῆς Κόνιτσας εἶχε ἀνατεθεῖ σὲ ἀπόσπασμα
της VΜεραρχίας (ἀναπτυγμένη στὴ Φλώρινα, Ἔδεσσα, Καστοριὰ καὶ Κοζάνη), ἀποτελούμενο
ἀπὸ τὰ Ι καὶ ΙΙ τάγματα τοῦ 22ου Συντάγματος Πεζικοῦ. Αὐτά, στὶς ἀρχὲς Φεβρουαρίου
εὑρίσκονταν στὸ Ἑπταχώρι, ἐνῶ στὶς 7 τοῦ ἰδίου μηνὸς κατευθύνθηκαν πρὸς τὴν
Φούρκα. Τὴν ἑπομένη ἡμέρα, στὶς 8 Φεβρουαρίου, τὰ δύο τάγματα κατευθύνθηκαν πρὸς
τὴν Μόλιστα, τὴν ὁποία καὶ κατέλαβαν, καθὼς σημειώθηκε σχετικὴ κίνηση Ὀθωμανικῶν
δυνάμεων. Ὡστόσο, στὶς 10 Φεβρουαρίου, οἱ Ὀθωμανοὶ ἐπιτέθηκαν ἐκ νέου στὴν
Μόλιστα ἀνεπιτυχῶς καὶ τελικῶς στὶς 14 Φεβρουαρίου 3 φάλαγγες κινήθηκαν κατὰ τῶν
ἑλληνικῶν τμημάτων στὴν ἴδια περιοχή. Στὴν μάχη ποὺ ἀκολούθησε, στὶς 15
Φεβρουαρίου, οἱ Ὀθωμανικὲς δυνάμεις ἀποκρούσθηκαν μὲ ἀρκετὲς ἀπώλειες.
Ἡ
εἴδηση τῆς πτώσης τῶν Ἰωαννίνων στὶς 21 Φεβρουαρίου καὶ τῆς νίκης τοῦ Ἑλληνικοῦ
στρατοῦ στὸ Μπιζάνι εἶχε ὡς ἄμεσο ἀποτέλεσμα, τὴν ἴδια ἡμέρα, τὴν ἀποχώρηση τῶν
Ὀθωμανῶν ἀπὸ τὴν Κόνιτσα καὶ εἰδικότερα τοῦ διοικητῆ τῆς περιοχῆς Τζαβὴτ πασά.
Βεβαίως, συνακόλουθα, λαμβάνεται ὑπόψη καὶ ἡ ἐντολή, στὶς 22 Φεβρουαρίου, τοῦ
Πρωθυπουργοῦ Ἔλ. Βενιζέλου νὰ παραμείνουν στὴν περιοχὴ δύο μεραρχίες ὥστε νὰ ὁλοκληρώσουν
τὸ ἔργο τῆς ἐκκαθάρισης. Πάντως, στὶς 23 Φεβρουαρίου, ὁ Ὀθωμανικὸς στρατός, ὁ ὁποῖος
εὑρισκόταν στὴν περιοχὴ Κόνιτσα – Λεσκοβίκι – Μεσογέφυρα εἶχε ἤδη συμπτυχθεῖ πρὸς
τὴν Πρεμετή. Ὡς ἐκ τούτου, τὸ ἀπόσπασμα της V Μεραρχίας ἔδωσε τὴν ἐντολὴ
ἀφενὸς στὸ τάγμα ποὺ ἦταν στὴ Μόλιστα νὰ καταλάβει τὴν Κόνιτσα καὶ ἀφετέρου στὸ
τάγμα ποὺ ἦταν στὴ Φούρκα νὰ κινηθεῖ πρὸς τὴ Μόλιστα. Ὠσαύτως, στὴ διλοχία τοῦ
23ου Συντάγματος, ἡ ὁποία ἦταν στὸ Κάντσικο, νὰ κατευθυνθεῖ πρὸς τὴν Στράτσιανη
καὶ τὴν Καστάνιανη. Ἄλλωστε, τὸ σχετικὸ ἀπόσπασμα τοῦ τηλεγραφήματος τοῦ Γενικοῦ
Ἐπιτελείου τῆς 24ης Φεβρουαρίου ἀποτυπώνει τὰ δεδομένα: «…ἀριθμὸς τις
φυγάδων ἀσυντάκτων κατόρθωσε νὰ διαφύγει πρὸς Βορρᾶν. Η ΙΙΙ Μεραρχία νὰ ἐξακολουθήσει
τὴν πρὸς Μεσογέφυρα πορείαν της, νὰ καταλάβη δὲ τὴ συμπράξει τοῦ ἀποσπάσματος
τῆς V Μεραρχίας καὶ τὴν Κόνιτσαν…».
Ἐν κατακλείδι, ὁ Ἑλληνικὸς
στρατός, μὲ ἐπικεφαλὴ τὸν λοχαγὸ Α. Παπανικολάου, εἰσῆλθε στὴν πόλη τῆς
Κόνιτσας στὶς 24 Φεβρουαρίου καὶ ἔτυχε, ὡς φυσιολογικό, ἐξαιρετικὰ θερμῆς ὑποδοχῆς.
Μάλιστα, ὁ Μητροπολίτης Σπυρίδων ἀντάλλαξε προσφωνήσεις μὲ τὸν Ἕλληνα ἀξιωματικὸ
καὶ ἀκολούθησε ὁ ἀφοπλισμὸς τῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς, ἀφοῦ προηγουμένως
περισυλλέγησαν οἱ ἐναπομείναντες αἰχμάλωτοι Ὀθωμανοί. Μάλιστα, σὲ σχετικὸ
στρατιωτικὸ ἡμερολόγιο ἀναφέρεται χαρακτηριστικὰ γιὰ ἐκεῖνες τὶς
στιγμές: «…ἅμα τῆ καταλήψει τῆς πόλεως ἀμέσως περισυνελέγησαν οἱ
διαμείναντες αἰχμάλωτοι Τοῦρκοι περὶ τοὺς 80 καὶ διετάχθη ἡ φρούρησις τῶν
τουρκικῶν οἰκιῶν, ἴνα μὴ συμβῶσιν ἔκτροπα… Ἀκολούθως διετάχθη ὁ ἀφοπλισμὸς τῶν
κατοίκων καὶ συνεστήθη πολιτοφυλακὴ ἐξ ἐντόπιων ἀνδρῶν…».
Νικόλαος Ἀναστασόπουλος, Λέκτορας
Νεώτερης καὶ Σύγχρονης Ἑλληνικῆς Ἱστορίας, Τμῆμα Ἱστορίας καὶ Ἀρχαιολογίας,
Πανεπιστήμιο Ἰωαννίνων.
