Ο
μητροπολίτης Κυδωνιών Γρηγόριος (Αναστάσιος Αντωνιάδης ή Σαατσόγλου ή
Ωρολογάς) γεννήθηκε στη Μαγνησία το 1864. Ξεκίνησε ως ιεροκήρυκας,
υπηρέτησε ως μητροπολίτης σε τρεις μητροπόλεις και εργάστηκε με ζήλο για
το ποίμνιό του και για τα εθνικά θέματα. Ως μητροπολίτης Κυδωνιών
συνεργάστηκε στενά με τον μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο.
Το 1902 ο
Γρηγόριος χειροτονήθηκε μητροπολίτης στη Στρωμνίτσα και κινδύνεψε πολλές
φορές από το βουλγαρικό κομιτάτο. Έγιναν πολλές απόπειρες δολοφονίας
του αλλά το ποίμνιό του ήταν εκείνο που τον προστάτευσε.....
Η
εθνική του δράση ενοχλούσε την τουρκική κυβέρνηση, η οποία ζήτησε από
το Οικουμενικό Πατριαρχείο να τον απομακρύνει. Ο πατριάρχης τότε τον
μετέθεσε στις Κυδωνίες (Αϊβαλί) το 1908, όπου ο ανήσυχος ιεράρχης
συνέχισε την εθνική του δράση αλλά και το κοινωνικό του έργο. Το 1918
κατηγορήθηκε από τους Τούρκους για εσχάτη προδοσία, δικάστηκε δύο φορές
από το Στρατοδικείο Σμύρνης σε πολυετή φυλάκιση και κλείστηκε στις
φυλακές. Αποφυλακίστηκε στις 19 Μαΐου 1919, όταν μπήκε στις Κυδωνίες ο
Ελληνικός Στρατός. Όμως είχε πλέον έναν άλλο μεγάλο εχθρό απέναντί του.
Αυτός ήταν ο ύπατος αρμοστής Σμύρνης Αριστείδης Στεργιάδης, το πιο
μισητό πρόσωπο στους Σμυρνιούς, ο οποίος κυνήγησε και αυτόν όπως και
όλους τους ιεράρχες.
Τον Αύγουστο του 1922 μετά την αποχώρηση των
ελληνικών πολιτικών και στρατιωτικών αρχών από τις Κυδωνίες, ο Γρηγόριος
εισηγήθηκε στη Δημογεροντία την αναχώρηση και τη μεταφορά των κατοίκων
τους στη Μυτιλήνη, για να γλιτώσουν τη σφαγή από τους Τούρκους. Δυστυχώς
οι υποδείξεις του δεν έγιναν αποδεκτές διότι ο Στεργιάδης είχε
απαγορεύσει την φυγάδευση των κατοίκων στην Ελλάδα.
Το
δράμα άρχισε στις 22 Αυγούστου 1922 όταν οι τσέτες, ο άτακτος τουρκικός
στρατός, κατέσφαξε κοντά στην κωμόπολη Φράνελι του Αδραμυττηνού Κόλπου
4.000 Έλληνες κατοίκους των Κυδωνιών.
Ο Γρηγόριος,
παρά τους εξευτελισμούς που υφίστατο από τις τουρκικές αρχές,
προσπαθούσε και αγωνιζόταν να σώσει και να θρέψει το ποίμνιό του. Όταν
στις 15 Σεπτεμβρίου πληροφορήθηκε τη σφαγή του μητροπολίτη Μοσχονησίων
Αμβροσίου και των 6.000 κατοίκων τους από τους Τούρκους, ο Γρηγόριος
φυγάδευσε στη Μυτιλήνη με αμερικανικά πλοία και με την εγγύηση του
Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού 20.000 Έλληνες από τις 35.000 που
κατοικούσαν τις Κυδωνίες. Στις 30 Σεπτεμβρίου οι Τούρκοι τον συνέλαβαν,
τον φυλάκισαν, τον βασάνισαν φρικτά και στις 3 Οκτωβρίου τον εκτέλεσαν,
μαζί με ιερείς και προκρίτους της περιοχής…
Τάσος Κοντογιαννίδης
