Η απελευθέρωση της Χίου το 1912 - Ιστορικό απελευθερώσεως

Στις 11 Νοεµβρίου του 1912 άρχισαν οι επιχειρήσεις για την απελευθέρωση της νήσου Χίου και ολοκληρώθηκαν την 20ην Δεκεµβρίου µε την παράδοση της Τουρκικής Φρουράς της νήσου.

Κατά σύµπτωση είχαµε δύο παρεµβάσεις επί του θέµατος:

* Το εµπεριστατωµένο άρθρο του Στρατηγού Βασιλείου Διάµεση το οποίο ακολουθεί.
* Την επιστολή του κ. Ίωνα Βορρέ, Προέδρου του Μουσείου Βορρέ µε την οποία µας πληροφορούσε ότι ο θείος του Τζων Βορρές, Λοχίας του Ελληνικού Στρατού τότε, ήταν µεταξύ των πρώτων του αποβατικού αγήµατος που αποβιβάσθηκε στη Χίο. Στην επιστολή µε ηµεροµηνία 15 Νοεµβρίου 2007 αναφέρεται:

«Αγαπητή κυρία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη, 

Ως φίλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος τυγχάνει να γνωρίζω το ενδιαφέρον του έγκριτου και καλαίσθητου περιοδικού ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ για ιστορικά θέματα ιδιαίτερα συνδεδεμένα με το ναυτικό. Με την ευκαίρια των εορταστικών εκδηλώσεων για την επέτειο της ημέρας απελευθέρωσης της Χίου 11.11.1912, θα ήθελα να σας πληροφορήσω ότι ο θείος μου Ιωάννης (Τζων) Βορρές, αδελφός του πατέρα μου Ανδρέα και μετέπειτα Δήμαρχος Αμαρουσίου, υπήρξε κατά κάποιο τρόπο ο αφανής ήρωας της απελευθέρωσης της ιστορικής νήσου.

Και τούτο διότι ως λοχίας, μέλος του εκστρατευτικού σώματος για τα νησιά υπό τον Συνταγματάρχη Δελαγραμμάτικα, είχε την τιμή να είναι ο πρώτος που αποβιβάσθηκε στο νησί στην περιοχή «Κοντάρι».

Στα απομνημονεύματά του στο αρχείο της οικογενείας, ο θείος μου περιγράφει την ιστορική απόβαση η οποία έγινε με ακράτητο ενθουσιασμό και υπό τα πυρά των Τούρκων όταν αυτοί αρνήθηκαν να παραδοθούν. Κατά λέξη αναφέρει: «Όσα ακολούθησαν έγιναν αστραπιαία. Θυμάμαι καλά πως δεν κατέβηκα αλλά κατρακύλησα από τη σκάλα του πλοίου και βρέθηκα μέσα στην πρώτη βάρκα για να πατήσω πρώτος το γλυκό και ευλογημένο χώμα του νησιού και να φωνάξω χοροπηδώντας «Γεια χαρά παιδιά» και να φιληθούμε με δύο νέους που ήταν κρυμμένοι μέσα στα βούρλα της παραλίας και μας περίμεναν. 

Αυτά έγιναν στις 2 το απόγευμα, 11 Νοεμβρίου 1912 και ευλογώ τον ύψιστο ότι σε εμένα επιφύλαξε τη μέγιστη τιμητική αυτή εύνοια».

Μετά από αψιμαχίες μερικών εβδομάδων κατά τις οποίες υπέστημεν αρκετές απώλειες, ο Τούρκος διοικητής Ζιχνή Μπέης με 2.000 άνδρες και 33 αξιωματικούς παραδόθηκαν. Αναφέρει δε ο θείος μου  

κατά λέξη: «Η νύχτα της 20ης Δεκεμβρίου του 1912 βρήκε τη Χίο πραγματικά ελεύθερη. Αληθινά Χριστούγεννα, Χριστούγεννα εθνικά, κυανόλευκα Χριστούγεννα αγάπης, χαράς και δικαιοσύνης. Χριστούγεννα επιείκειας, συγνώμης και ανθρωπισμού, διότι παρά τη βάρβαρη πολυετή κατοχή της νήσου ουδεμία σοβαρή εκδίκηση έλαβε χώρα από τους φιλήσυχους κατοίκους».

Κατά τον εορτασμό για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την απελευθέρωση του νησιού, ο θείος μου, επίσημος προσκεκλημένος του Δήμου της Χίου, περιέγραψε στην ομιλία του όλη την ανεπανάληπτη αυτή εμπειρία. Απ’ ότι γνωρίζω, το όνομα του θείου μου είναι αναγραμμένο σε τιμητική πλάκα στην είσοδο του Δημαρχείου της πόλης.

Εσωκλείω φωτογραφία του θείου μου ως λοχία με σχετική ημερομηνία πάνω αριστερά.

Με ιδιαίτερη εκτίμηση,

Ίων Βορρές

Πρόεδρος Μουσείου Βορρέ

Τ. Δήμαρχος Παιανίας»

Μετά από αίτημα του «Περίπλου» ο κ. Βορρές μας απέστειλε αντίγραφο της ομιλίας του αειμνήστου θείου του, απόσπασμα της οποίας ακολουθεί:

(...) «Μετά την άρνησιν παραδόσεως του Ζιχνή Βέη, έγινε η κύρια πλέον απόβασις υπό την προστασίαν των πυροβόλων του Στόλου. Η κύρια αυτή απόβασις (...) περιελάμβανε και άγημα πεζοναυτών υπό τον Ανθυποπλοίαρχον Ρίτσο.

Μετά την επιτυχή απόβασιν του κυρίου σώματος και την πλήρη κατάληψη της όλης περιοχής, η προσοχή μας εστράφη προς το όρος «Αίπος», απόκρημνο και δύσβατο, όπου είχε καταφύγει και συγκεντρωθεί το μέγιστο μέρος, το σύνολον σχεδόν, των εχθρικών δυνάμεων. Η πολιορκία του Αίπους υπήρξε πολύμορφη (...) και συγχρόνως ένδοξη.

(...) Η εκπόρθηση του Αίπους έθεσε τέρμα στην αντίσταση των Τούρκων, με την παράδοσιν 2.000 περίπου ανδρών και 33 αξιωματικών. Άλλες δευτερεύουσες επιχειρήσεις εκκαθαρίσεως έλαβον χώραν σε διάφορα σημεία της νήσου, με νικηφόρα αποτελέσματα, αν και όχι χωρίς θυσίες, διότι, τότε  

έπεσαν δοξασμένοι, μεταξύ άλλων και ο ανθυποπλοίαρχος Ρίτσος, ο αρχηγός της Σχολής Δοκίμων Παστρικάκης, ο Στάϊκος και 25 περίπου ναύται και οπλίται.

Η νύχτα της 20ης Δεκεμβρίου του έτους εκείνου ηύρε τη Χίο ελεύθερη. Αληθινά Χριστούγεννα! (...).

Από τη Χίο βρεθήκαμε στο Μπιζάνι. 

Από την άνοιξη στη βαρυχειμωνιά. Από τη θερμή αγκαλιά, μέσα στο γκρίζο της χιονισμένης βουνοκορφής. Από τα ζεστά σπίτια, στο ανεμοσάλευτο αντίσκηνο. Το καθήκον μας το εκτελέσαμε κι εκεί. Το παρελθόν δεν έπρεπε να μας απασχολή και να αμβλύνη το μένος της δράσεως. Εν τούτοις, στις άγριες νύχτες που σφύριζε ο βορριάς και ούρλιαζαν τα τσακάλια μακρυά μαζεμένοι γύρω από μια κρυφή, σκεπασμένη φωτιά, μια ήτανε η παρήγορη κουβέντα που είχαμε. Μιλούσαμε για εσάς, για τους καλούς ανθρώπους της Χίου, για το όμορφο και φιλόξενο νησί».(...)

Ο πλήρης λόγος του Ιωάννη Βορρέ φυλάσσεται στα αρχεία του περιοδικού. 

Όπως μας πληροφόρησε ο κ. Ίων Βορρές, το Μουσείο Βορρέ προγραμματίζει έκθεση από τη συλλογή του στη Χίο, εις μνήμη του Ιωάννη Βορρέ και του ιστορικού γεγονότος της απελευθερώσεως.

Εμείς ευχαριστούμε θερμά τον κ. Ίωνα Βορρέ και ευχόμαστε καλή επιτυχία στα μελλοντικά σχέδιά του.

«Περίπλους»

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΝΗΣΟΥ ΧΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ 1912

Βασιλείου Διάμεση, Στρατηγού ε.α., τ. Καθηγητού ΣΣΕ

Μέλους ΔΣ Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης (ΣΕΕΘΑ)

Συμπληρώνονται 94 χρόνια (το 2006 που εγράφη το άρθρο) από την απελευθέρωση του μαρτυρικού νησιού μας, της ΧΙΟΥ.

Κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, οι σκιές των ηρώων που έπεσαν για την απελευθέρωση του νησιού «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι» υπερίπτανται και πλανώνται στο ηρωϊκό νησί για να μας θυμίζουν το δρόμο της τιμής και του καθήκοντος. Όπως σκάλιζα το ιστορικό μου αρχείο, το μάτι μου έπεσε σ’ ένα παλιό βιβλίο. Διαβάζω: ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ 1912, ΜΕΤ’ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΤΩΝ.

Αμέσως μου γεννήθηκε η επιθυμία να κάνω μια εργασία - μελέτη. Και τούτο για δύο κυρίως λόγους:

ΠΡΩΤΟΝ: Διότι υπηρέτησα στο ωραίο αυτό νησί.

ΔΕΥΤΕΡΟΝ: Διότι στην όλη επιχείρηση απελευθερώσεως από θαλάσσης και κατά ξηράν, έλαβε μέρος ο αείμνηστος πατέρας μου ως Ανθυπολοχαγός Πεζικού.

Το βιβλίο αυτό έχει γραφεί από τον τότε Υπασπιστή του Συντάγματος Λοχαγό Πέτρο Καρακασώνη και στηρίζεται, όπως είναι προφανές, σε προσωπικές μαρτυρίες.

Παρόμοιες ιστορικές πτυχές από τις ένδοξες και λαμπρές σελίδες της πολυκύμαντης ιστορίας μας θα πρέπει να γίνονται ευρύτερα γνωστές και ιδία στους νεώτερους από εμάς: «Λαοί που δεν γνωρίζουν την ιστορία τους είναι καταδικασμένοι εις αφανισμόν».

Ποια είναι όμως η γεωγραφία και κυρίως η ιστορία του νησιού;

Η ΧΙΟΣ είναι το πέμπτο σε μέγεθος νησί της πατρίδας μας. Έχει έκταση 902 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό 52.691 περίπου (απογραφή 1991). Απέχει σε ν.μ. από ΛΕΣΒΟ 55, ΣΑΜΟ 57, ΠΕΙΡΑΙΑ 153, Μ. ΑΣΙΑ (ΚΡΗΝΗ) 6. Συγκοινωνίες: ΑΔ- πρόχειρο α/δ ΟΛΥΜΠΟΥ στρατιωτικής σκοπιμότητος - πλοίο- ελικοδρόμια. Το έδαφος γενικά είναι ορεινό ιδία στο βόρειο μέρος. 

Στο νότιο υπάρχουν μικρές σχετικά πεδινές εκτάσεις. Καλλιεργούνται εσπεριδοειδή (κυρίως μανταρίνια), ελιές, αμπέλια, όσπρια και βασικά το αποκλειστικό προϊόν της μαστίχης στα μαστιχοχώρια, που εξάγεται. 

Άλλες πηγές εισοδήματος είναι η πατροπαράδοτη και ονομαστή ναυτιλία, η αλιεία και ο ορυκτός πλούτος. Από το νησί κατάγονται πολλοί εφοπλιστές, ευεργέτες και δωρητές. Διοικητικά αποτελεί νομό μαζί με τα Ψαρά, Αντίψαρα και τις Οινούσες. Υπάγεται στην Περιφέρεια Α. ΑΙΓΑΙΟΥ.

Από την αρχαιότητα το νησί έζησε τις περιπέτειες του Ελληνισμού και δοκίμασε αρκετούς κατακτητές. Από εκεί θεωρείται ότι κατάγεται ο μέγας ποιητής της αρχαιότητας ο Όμηρος που μας άφησε την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια» τα δύο αριστουργήματα. Επίσης οι: Αδαμάντιος Κοραής, μέγας διδάσκαλος του Γένους και πνευματική μορφή του διαφωτισμού και ο Άμαντος, ιστορικός,  ακαδημαϊκός, υπουργός.

Στους νεώτερους χρόνους, το 1070 καταλαμβάνεται από τους Σελτζούκους Τούρκους. Μετά την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους (1204) περιήλθε στη δικαιοδοσία του Φράγκου Αυτοκράτορα. Αργότερα το κατέλαβαν οι Γενουάτες που έμειναν ως το 1329. Τελικά κατελήφθη από τους Τούρκους. 

Στον αγώνα του 1821 οι Χιώτες έλαβαν μέρος με ηγέτες τους Λογοθέτη και Μπουρνιά. Μετά ακολούθησε η σφαγή της Χίου από τα αποβιβασθέντα τουρκικά στρατεύματα. Εφόνευσαν περί τους 30.000 κατοίκους και πήραν ως δούλους περί τις 40.000. Το γεγονός αυτό προκάλεσε θύελλα αγανακτήσεως στην Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Ενέπνευσε στον Βίκτωρα Ουγκώ το περίφημο ποίημά του «Το Ελληνόπουλο» καθώς και στον ζωγράφο Ντελακρουά τον γνωστό συγκλονιστικό πίνακα.

Στις 11 Ιουνίου 1822 ο πυρπολητής Κανάρης έκαψε στο λιμάνι της Χίου την τουρκική ναυαρχίδα, παίρνοντας έτσι εκδίκηση για τις σφαγές.

Τέλος το 1827 επιχείρησε να ελευθερώσει το νησί ο φιλέλληνας Φαβιέρος, χωρίς όμως επιτυχία.

Και τώρα ας εισέλθουμε στο κυρίως θέμα μας. 

Ποια ήταν η γενική πολιτική και στρατιωτική κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή μας κατά τις παραμονές των Βαλκανικών Πολεμων;

Τα γεγονότα είναι λίγο - πολύ γνωστά.

Θα προσπαθήσω όμως να κάνω μια σύντομη ανασκόπηση.

Τα χριστιανικά κράτη της Βαλκανικής, αφότου απέκτησαν σταδιακά την ανεξαρτησία τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, επιδόθηκαν με ζήλο στην κρατική τους οργάνωση και σύγκρότηση. 

Συγχρόνως άρχισαν να αναπτύσσουν έντονη δραστηριότητα για την προώθηση των εθνικών τους επιδιώξεων.

Από την πλευρά της η καταρρέουσα, αλλά ακόμα αρκετά ισχυρή, Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέχει στη Βαλκανική εκτεταμμένες και ζωτικές περιοχές όπως το ΝΟΒΙ ΠΑΖΑΡ, την ΗΠΕΙΡΟ, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΘΡΑΚΗ και τα νησιά του ΑΙΓΑΙΟΥ. 

Για τη διατήρηση των περιοχών αυτών καταβάλλει κάθε δυνατή θεμιτή και αθέμιτη προσπάθεια. Εκμεταλλευόμενη τις διενέξεις των Βαλκανικών κρατών, εφαρμόζει την παλαιά αρχή του «διαίρει και  βασίλευε». Αποφεύγει κατ’ αρχήν τις δυναμικές επεμβάσεις, εκτός αν κρίνει ότι αυτές είναι αναπόφευκτες και απαραίτητες.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, ως επίσημη πολιτική τους εφαρμόζουν το δόγμα της διατηρήσεως του ισχύοντος εδαφικού καθεστώτος (status quo) στην περιοχή και δεν επιτρέπουν ουσιώδεις μεταβολές. Οσάκις όμως βρίσκουν κατάλληλη ευκαιρία, επεμβαίνουν για την προώθηση των δικών τους συμφερόντων, περαιτέρω διείσδυση και περιορισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 αναγνωρίζεται η Ελληνική ανεξαρτησία. 

Έκτοτε ο Ελληνισμός θα αποκτήσει μια ανεξάρτητη εθνική εστία απ’ όπου θα εκπηγάσουν όλοι οι απελευθερωτικοί πόλεμοι του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα «για τον αδελφό τον σκλαβωμένο και για της πατρίδος την τιμή».

Μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897 και τον ηρωικό Μακεδονικό αγώνα (1904-1908), ακολουθεί η προετοιμασία για τη Μεγάλη Εθνική Εξόρμηση. Βαλκανικός Πόλεμος: Ελλάδα – Σερβία – Βουλγαρία – Μαυροβούνιο κατά της καταρρεούσης τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είχε σημάνει πλέον η ώρα για τις εθνικές μας διεκδικήσεις στην Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη και νησιά του Αιγαίου.

Λίγες ημέρες μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης μας, 26 Οκτ. 12, ο Διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας Πεζικού στρατηγός Κων/νος Καλάρης, λαμβάνει διαταγή να συγκροτήσει μικτόν απόσπασμα και να αποστείλει τούτο προς απελευθέρωσιν της Χίου.

Στις 7 Νοεμβρίου έχει ήδη συγκροτηθεί το Σύνταγμα υπό τας διαταγάς του έμπειρου Συνταγματάρχου Πεζικού Νικολάου Δελαγραμμάτικα. Με το παρακάτω σήμα του Υπουργού Ναυτικών Στράτου, το συγκρότημα είναι έτοιμο να αποπλεύσει:

«Επιβιβάσατε διατεθέν υπό Αρχιστρατήγου Σύνταγμα επί ατμοπλοίων «ΠΑΤΡΙΣ» και «ΣΑΠΦΩ»* διατάξατε αποπλεύσουν και κατευθυνθούν πρωτεύουσαν Χίου «Κάστρο» δι ανωτάτης ταχύτητος* έξωθεν ταύτης συναντήσουν στόλον και τεθούν υπό διαταγάς Μοίρας Ευδρόμων Πλοιάρχου Δαμιανού επιβαίνοντος «ΕΣΠΕΡΙΑΣ». 

Τηλεγραφήσατε απόπλουν ταχύτατα» 

Υπουργός Στράτος

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΕΙΧΕ ΑΡΧΙΣΕΙ. ΠΩΣ ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ ΟΜΩΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ;

Μετά την άφιξη των πλοίων και του Συντάγματος στο λιμάνι της Χίου, αντιπροσωπεία των αρχηγών στόλου και στρατού από τους ανθυποπλοίαρχο Χατζηκυριάκο και ανθυπολοχαγό Τρύφο μετέβη στο Διοικητήριο. Εκεί συναντάται με τις πολιτικές και στρατιωτικές τουρκικές αρχές της νήσου για τις διαπραγματεύσεις παραδόσεως.

Ο Τούρκος πολιτικός Διοικητής αποφάσισε όπως αποδεχθούν την παράδοση της νήσου χωρίς αιματοχυσία. Ο στρατιωτικός όμως Διοικητής αντισυνταγματάρχης Ζιχνή Βέης αρνήθηκε να συμμορφωθεί προς την απόφαση των πολιτικών αρχών και εδήλωσε ότι θα αμυνθεί της νήσου μέχρις 

εσχάτων.

Στο σημείο αυτό και πριν προχωρήσουμε στην εξιστόρηση των γεγονότων, θα πρέπει να επισημάνουμε δύο βασικές παραμέτρους που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο.

Η πρώτη ήταν η κυριαρχία του πολεμικού ναυτικού μας στο Αιγαίο, που εκτός από την ψυχολογική επίδραση, απαγόρευε τη μεταφορά τουρκικών ενισχύσεων από τη Μικρά Ασία.

Η δεύτερη ήταν η σωστή πολιτική επιλογή της τότε Κυβερνήσεως που υπαγόρευε την απελευθέρωση όσο το δυνατόν περισσοτέρων ελληνικών εδαφών με σύντονες επιχειρήσεις προ της επικειμένης ανακωχής με την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, λήγοντος του Βαλκανικού Πολέμου.

Αλλά ας επανέλθουμε στα γεγονότα: Χίος ήταν η καλύτερα προπαρασκευασμένη από όλα τα νησιά, από την περίοδο του Ιταλο-τουρκικού πολέμου (1911) για να αποκρούσει μια απόβαση και να αντιτάξει οργανωμένη και συστηματική άμυνα. Επί πλέον διέθετε σημαντική δύναμη (περί τους 2000 άνδρες) και είχε σχετική επάρκεια εφοδίων και πυρομαχικών.

Μετά την αρνητική απάντηση του Τούρκου στρατιωτικού διοικητού, αποφασίστηκε υπό των δύο αρχηγών του ελληνικού στρατού και του στόλου η κατάληψη δια της βίας της πρωτεύουσας και της νήσου.

Υπό την κάλυψη των δραστικών πυρών του ναυτικού πυροβολικού των πλοίων μας, αποβιβάζονται με κωπήλατες λέμβους τα πρώτα τμήματα στον όρμο Κοντάρι, περί τα 4 χλμ νοτίως της πόλεως. Οι Τούρκοι προβάλλουν σθεναρή αντίσταση μέχρι τις βραδινές ώρες, οπότε εγκαταλείπουν τις θέσεις τους και υποχωρούν προς το εσωτερικό της νήσου. Είναι χαρακτηριστικό το σήμα του Συνταγματάρχου Πεζικού Νικολάου Δελαγραμμάτικα, Διοικητού των Αποβατικών Στρατευμάτων (ΔΑΣ), θα λέγαμε σήμερα, προς το Υπουργείο Στρατιωτικών, μέσω του ασυρμάτου του πλοίου «ΠΑΤΡΙΣ».

«Αρνηθέντος στρατιωτικού Διοικητού Χίου παραδούναι πόλιν, διέταξα βιαίαν αποβίβασιν στρατού παραλίαν Κοντάρι υπό προστασίαν στόλου. Απεβιβάσθη ήμισυ δυνάμεώς μου και θα εξακολουθήσει αποβίβασις μέχρι πέρατος αυτής. Ευρίσκομαι μίαν ώραν μακράν πόλεως. Λίαν πρωί επιχειρήσω κατάληψιν ταύτης».

Την νύχτα 11/12 Νοεμβρίου ο υπόλοιπος τουρκικός στρατός της πόλεως Χίου εγκατέλειψε την πρωτεύουσα και ετράπη στα όρη και στο χωριό ΚΑΡΥΕΣ. Οι αποβατικές δυνάμεις κινήθηκαν προς την πόλη της Χίου όπου εισήλθαν την 8ην ώραν της 12ης Νοεμβρίου χωρίς να συναντήσουν αντίσταση. Η υποδοχή και ο ενθουσιασμός των κατοίκων δεν περιγράφονται. Οι γυναίκες με δάκρυα στα μάτια φιλούσαν τα χέρια των Αξιωματικών και όλοι γενικώς έψαλλαν το «Χριστός Ανέστη». Ο δήμαρχος της πόλεως Νίκος Κουβελάς, απευθυνόμενος προς τον πρώτον Αξιωματικόν που συνήντησε, τον λοχαγόν ΜΑΡΟΥΛΗ ΟΔΥΣΣΕΑ, αφού τον αγκάλιασε και τον φίλησε, του είπε: «Που είστε μωρέ παιδιά που σας περιμένουμε πεντακόσια χρόνια;»

Ο Διοικητής του μικτού αποσπάσματος Σχης ΠΖ Δελαγραμμάτικας εγκαταστάθηκε στο Διοικητήριο απ΄ όπου έστειλε το ακόλουθο σήμα προς το Υπουργείο Στρατιωτικών:

Ώρα 8η πρωίας Ελληνικός Στρατός κατέλαβε πρωτεύουσα Χίου. Ο εν αυτή τουρκικός στρατός και ο εν Κοντάρι τοιούτος, συμποσούμενος εις 1800, διεσπάρη εις α όρη. Εδημοσίευεσα προκήρυξιν ότι κατέλαβα την νήσον Χίον και εκάλεσα τους πολίτας εις υποταγήν, υποσχεθείς αυτοίς ασφάλειαν ζωής, τιμής και περιουσίας, ανεξαρτήτως θρησκεύματος»

Εν Χίω τη 12-11-12

Ώρα 08.45 πμ

Ν. Δελαγγραμάτικας

Ακολούθησε η προσέλευση στο Διοικητήριο των Αρχών της πόλεως, ήτοι του σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Χίου-Ψαρών και πάσης Ιωνίας Ιερωνύμου, του δημάρχου Νικολάου Κουβελά μετά του δημοτικού συμβουλίου, των αντιπροσώπων των Καθολικών και Ιουδαϊκών παροικιών και τέλος των πολιτικών τουρκικών αρχών. 

Αμέσως μετά εψάλη δοξολογία στη Μητρόπολη επί τη αισία αποβάσει του Ελληνικού στρατού και τη καταλήψει της νήσου. Ο Μητροπολίτης και ο Δήμαρχος σε σύντομες ομιλίες τους στον ναό εξύμνησαν την ανδρείαν των Ελλήνων για τις νίκες στη Μακεδονία και ωνόμασαν την 11ην Νοεμβρίου ημέραν Αναστάσεως ως ελευθερωθέντες εκ του προαιωνίου ζυγού της δουλείας.

Στη συνέχεια, περί την μεσημβρίαν, συνέβη το εξής συγκινητικόν γεγονός:

Η νεαρά δεσποινίς Ευγενία Μαδιά κατεσκεύασε γρήγορα Ελληνική Σημαία την οποία προσεκόμισε στο Φρουραρχείο. Παρεκάλεσε δε όπως η ίδια ανυψώσει την σημαίαν επί του κοντού εις αντικατάστασιν της προ ολίγου καταβιβασθείσης τουρκικής (σημαίας).

Εν μέσω εξάλλου ενθουσιασμού, υπό τας φρενιτιώδεις ζητωκραυγάς και τα χειροκροτήματα του πλήθους και ενώ η τιμητική φρουρά απέδιδε τιμάς, εγένετο η έπαρση της σημαίας από την δεσποινίδα Ευγενία Μαδιά.

Οι Τούρκοι, παρά την κατάληψη της πρωτεύουσας από τις Ελληνικές δυνάμεις, συμπτυχθέντες στα γύρω χωριά και όρη, συνέχιζαν να προβάλλουν αντίσταση.

Την 10ην ώραν της 13ης Νοεμβρίου, ο διοικητής του Συντάγματος λαμβάνει την παρακάτω διαταγήν του Υπουργείου Στρατιωτικών, εις απάντησιν αναφοράς του: 

Προς Συνταγματάρχην Πεζικού Δελαγραμμάτικαν δια του Κυβερνήτου του Υπερωκεανίου «ΠΑΤΡΙΣ»:

Καταδιώξατε τουρκικόν στρατόν, μέχρις ου καταστρέψητε αυτόν και αναγκάσητε προς παράδοσιν» 

Υπουργός Βενιζέλος 

Οι επιχειρήσεις συνεχίστηκαν μέχρι και τις 18 Νοεμβρίου. Κατελήφθησαν τα γύρω υψώματα και μερικά χωριά στο εσωτερικό του νησιού. Διαπιστώθηκε όμως ότι, με τις δυνάμεις που υπήρχαν στο νησί, δεν ήταν δυνατή η συντριβή των Τούρκων, διότι κατείχαν φύσει οχυρές θέσεις και πολεμούσαν με πείσμα.

Για τον λόγο αυτό αποφασίστηκε ο αποκλεισμός του νησιού και η απόβαση και σε άλλες ακτές υπό την κάλυψη των πυρών του ναυτικού πυροβολικού.

Η τελευταία αυτή επιχείρηση πραγματοποιήθηκε με επιτυχία. Έτσι οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να περιορισθούν σε ορισμένες οχυρές και δυσπρόσιτες θέσεις στο κέντρο του νησιού στην περιοχή του Περδικόβουνου.

Παρά τον αποκλεισμό τους, οι Τούρκοι εξακολουθούν να παρενοχλούν με πυρά τις ελληνικές θέσεις. Επί πλέον ενέσκυψαν δυσμενείς καιρικές συνθήκες.
Ο στρατιωτικός διοικητής, αντιληφθείς ότι με τις ήδη υπάρχουσες δυνάμεις στο νησί δεν ήτο δυνατή η κατάληψή του χωρίς μεγάλες απώλειες, απηγόρευσε κάθε επιθετική κατά του εχθρού ενέργεια και εζήτησε ενισχύσεις με το παρακάτω σήμα του:
Υπουργείο Στρατιωτικών Αθήνας 
Άνευ αποστολής ενός τουλάχιστον Συντάγματος μετά μιας πυροβολαρχίας ταχυβόλων, ολοσχερής κατάληψη νήσου, αδύνατος. Υπάρχουν 2.200 Τούρκοι μετά δύο πυροβόλων και κατέχουν οχυρωτάτας και δυσπροσίτους θέσεις. Μάχονται κατά σύστημα Μπόερς. Τουρκικός στρατός, διατελών εν αγνοία συμβάντων Ευρωπαϊκήν Τουρκίαν, έχει ηθικόν ακμαίον».

Διοικητής Στρατού

Ν. Δελαγραμμάτικας

Το Υπουργείο απήντησε αμέσως όπως ακολουθεί: 
«Φροντίσατε δι’ άλλης οδού επιτύχητε ποθούμενον αποτέλεσμα άνευ μεγάλων θυσιών. Μεταχειρισθήτε αποκλεισμόν, εν ανάγκην δε και απόβασιν εις άλλην ακτήν εκ συνεννοήσεως μετά ναυάρχου υφ’ ου τας διαταγάς διατελείτε».

Υπουργός Βενιζέλος

Συγχρόνως διέταξε ενίσχυση του στρατού με ένα έμπεδο Τάγμα των Αθηνών και Λόχο Ευζώνων υπό τον Ανθυπολοχαγόν Βασίλειον Καλαποθαράκον. 

Το Υπουργείο Ναυτικών, επειγόμενο για την εκκαθάριση του νησιού πριν από τη σύναψη της αναμενομένης ανακωχής, διέταξε στις 27 Νοεμβρίου τον διοικητή του αποσπάσματος, με τις ενισχύσεις που έλαβε, να επαναλάβει το ταχύτερο την επίθεση σε συνεργασία με τον αρχηγό της εκεί ναυτικής δυνάμεως.

Ο Διοικητής ανέφερε ότι το αποτέλεσμα της ενέργειας αυτής κρινόταν αμφίβολο γιατί οι Τούρκοι κατείχαν φύσει οχυρές θέσεις, δυσπρόσιτες και καλά οργανωμένες. Έστειλε δε και σχετική έκθεση.Ύστερα από αυτή την εξέλιξη το Υπουργείο στις 30 Νοεμβρίου διέταξε αναστολή κάθε επιθετικής ενέργειας.

Στο μεταξύ οι τουρκικές δυνάμεις, επιδιώκοντας να διασπάσουν τον κλοιό, ενήργησαν στις 29 Νοεμβρίου τρεις νέες επιθέσεις που όμως αποκρούστηκαν επιτυχώς και με πολλές για τους Τούρκους απώλειες.

Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο και ιστορικά επιβεβλημένο να παραθέσουμε αυτούσια τα δύο τηλεγραφήματα που αντηλλάγησαν μεταξύ Υπουργείου Στρατιωτικών και Διοικητού Στρατού, ώστε οι αγαπητοί και έμπειροι αναγνώστες να βγάλουν τα συμπεράσματά τους:

Συνταγματάρχην Δελαγραμμάτικαν. Χίον.

Αφίκοντο ήδη αυτόθι αποσταλέντες Κρήτες εθελοντές* διετέθη ούτω δύναμις τετρακισχιλίων περίπου ανδρών μετά μιας ορειβατικής πυροβολαρχίας δι επιχείρησιν κατά Τουρκικού στρατού Χίου, ανερχομένου κατά τας υμετέρας πληροφορίας εις δισχιλίους διακοσίους. Η διπλασία κατ’ αριθμό δύναμις αύτη, μετά την παρασχεθείσαν ήδη ανάπαυσιν, θεωρώ επάναγκες να προελάση ταχέως προς καταστροφήν του κυρίου τμήματος του επί της νήσου τουρκικού στρατού και καταστρέψη τούτον προ της αναμενομένης περί το τέλος της εβδομάδος ανακωχής, εν συνεννοήσει μετά του αρχηγού της αυτόθι ναυτικής δυνάμεως.
Ο ήρωας του Σαρανταπόρου και των Γιαννιτσών, ο μετέπειτα πορθητής των Ιωαννίνων Συνταγματάρχης Πεζικού Δελαγραμμάτικας αντί να μεταβάλλει τις αρχικές αποφάσεις του, υπέβαλε την παρακάτω τηλεγραφικήν αναφοράν: 

Υπουργείο Στρατιωτικών Αθήνας.

Διαταχθείσα προέλασις θα κοστίσει πολύ αίμα.

Αποτέλεσμα αυτής αμφίβολον. Εχθρός κατέχει οχυρωμένας και δυσπροσίτους θέσεις, μελετηθείσας και οργανωθείσας παρ’ αυτού προ έτους, επικειμένης ιταλικής κατοχής. Ουδεμίας οδού υπαρχούσης, προελαύνων στρατός διέλθει δι’ ορισμένων ατραπών κατ’ άνδρα κατεσπαρμένος και άνευ συνοχής. Ένεκεν απωλειών και ασθενειών, εμπόλεμος δύναμις συντάγματος περιορίσθη εις 2.100. Αποσταλείσα εσχάτως δύναμις 950 ανδρών ανάσκητος και διοικουμένη παρ’ ολίγων στελεχών απάντων εφέδρων, ανίκανος δι επιθετικήν ενέργειαν. Κρήτες διετέθησαν διάφορα σημεία δια κλεφτοπόλεμον. «Εσπερία» μόνον υπάρχει εδώ, λοιπών πλοίων διατεθέντων αλλαχού. Ταχυδρομικώς λεπτομερής έκθεσις. 

Διατάξητε.

Διοικητής Στρατού

Δελαγραμμάτικας

Συνταγματάρχης

Επηκολούθησε λεπτομερής και αναλυτική έκθεση την 28ην Νοεμβρίου. Κατόπιν των ανωτέρω το Υπουργείο Στρατιωτικών επείσθη για την προσωρινή αναστολή της γενικής επιθέσεως προς κατάληψιν της νήσου.

Την 11ην Δεκεμβρίου ανταλλάσσονται τα παρακάτω τηλεγραφήματα:

Προς Διοικητήν Χίου 

Πληροφορήσατε επειγόντως πορείαν επιχειρήσεως Χίου ως και αν στρατός Μυτιλήνης αφίκετο.

Υπουργός Ναυτικών

Στράτος

και η απάντηση:

Υπουργείον Ναυτικών Αθήνας

Κατέχομεν όλα τα κατωκημένα μέρη της Χίου, πλην του χωρίου ΠΥΤΙΟΣ. Εχθρός κατέχει οχυρώτατα και δυσπρόσιτα όρη νήσου. Έχω περικυκλώσει αυτόν γύρωθεν. Ελπίζω, επερχομένου χειμώνος, αναγκασθεί παράδοσιν αναιμάκτως. Προέλασις δύσκολος και λίαν αιματηρά θα είναι. Στρατός Μυτιλήνης δεν αφίκετο.

Διοικητής Στρατού 

Ν.Δελαγραμμάτικας

Στις 13 Δεκεμβρίου αφίκετο στο λιμάνι της Χίου, εν μέσω απεριγράπτου ενθουσιασμού και δακρύων χαράς, το εθελοντικόν σώμα των Χίων (64 άνδρες εκ Χίου και Ικαρίας) υπό τον εθελοντήν λοχίαν Γεώργιον Μπουρνιάν. Συγχρόνως, περί τα μέσα του ιδίου μηνός, φθάνει στο νησί ένα Τάγμα, ένα έμπεδο Τάγμα και μια πυροβολαρχία εκ Λέσβου.

Στις 18 Δεκεμβρίου ο Διοικητής, ύστερα από έγκριση του Υπουργείου, αποφάσισε να επιτεθεί και να εκκαθαρίσει το νησί από τις τουρκικές δυνάμεις. Προς τούτο εξέδωκε διαταγήν για την επομένη 19 Δεκεμβρίου, με την σύμπραξη των εθελοντικών σωμάτων, των ενισχύσεων και του Στόλου.

Τις απογευματινές ώρες όμως της ιδίας ημέρας παρουσιάσθηκαν στις προφυλακές 2 Τούρκοι Αξιωματικοί απεσταλμένοι του διοικητή των Τουρκικών δυνάμεων για να συζητήσουν την κατάπαυση των εχθροπραξιών. Έτσι η επίθεση ανεστάλη μέχρι νεωτέρας διαταγής. Προ της δημιουργηθείσης αταστάσεως, ο Διοικητής του Στρατού απέστειλε το επόμενο τηλεγράφημα:

Υπουργείο Στρατιωτικών Αθήνας

Επίθεσις κατά τουρκικού στρατού διετάχθη δια την 19ην τρέχοντος. Σήμερον 18ην, μετά μεσημβρίαν, διοικητής τουρκικών στρατευμάτων απέστειλε δύο Αξιωματικούς προς συζήτησιν δια παύσιν εχθροπραξιών. Ανέστειλα διαταγήν επιθέσεως και αύριο μεσημβρίαν 19ην συζητηθήσονται όροι παραδόσεως και υπογραφήσεται πρωτόκολλον. Παρακαλώ διατάξητε τάχιστα ποίους όρους δεχθώ, ιδίως αν θα τους αφεθώσι. τα όπλα και αν δύνανται μεταφερθώσι Ασία.

Διοικητής Στρατού

Δελαγραμμάτικας 

Την μεσημβρίαν της 19ης οι αντιπρόσωποι του Τούρκου Διοικητού Ζιχνή Βέη μετέβησαν στο χωριό ΚΑΡΥΕΣ, εφωδιασμένοι με επιστολή - εξουσιοδότηση γραμμένη γαλλιστί. Την ίδια ώρα οι Έλληνες Αξιωματικοί αντιπρόσωποι Λοχαγός Πεζικού Κουβέλης και λοχαγός του Επιτελείου Βερνάρδος ευρίσκοντο στο ίδιο σημείο με την επιστολή - εξουσιοδότηση στα γαλλικά.

Οι διαπραγματεύσεις που επακολούθησαν δεν κατέληξαν σε κανένα αποτέλεσμα εξ αιτίας των υπερβολικών αξιώσεων των Τούρκων. Ζητούσαν να τους επιτραπεί να αποχωρήσουν από το νησί, με τον οπλισμό τους και όλα τα εφόδια. Μετά την εξέλιξη αυτή απεστάλη από τον Έλληνα Διοικητή η διαταγή που ακολουθεί:

«Αναστολή εκτελέσεως χθεσινής διαταγής μου περί επιθέσεως στρατού κατά εχθρού, δεν ισχύει. Συνεπώς αύριο 20η του μηνός Δεκεμβρίου, θα αρχίσετε την επίθεσή σας».

Χίος 19 Δεκεμβρίου 1912

Ο Διοικητής του Στρατού

Ν. Δελαγραμμάτικας

Η διαταγή δεν εχαρακτηρίσθη σκοπίμως ως εμπιστευτική. Διεδόθη δε σε όλη την πόλη αστραπιαίως. Το αποτέλεσμα ήτο να θορυβηθούν οι Τούρκοι πρόκριτοι της Χίου και να ζητήσουν όπως μεταβούν προς συνάντηση του Ζιχνή Βέη για να τον μεταπείσουν προς αποφυγήν αιματοχυσίας.

Δυστυχώς όμως και αυτή η τελευταία προσπάθεια δεν απέδωσε. Το τελευταίο προ της επιθέσεως τηλεγράφημα του Διοικητού Χίου έχει ως εξής:

Υπουργείο Στρατιωτικών, Αθήνας

Συνεννόηση περί παραδόσεως δεν ετελεσφόρησε, διότι Τούρκοι ζητούν απέλθωσι με όπλα και εφόδια. Αύριο πρωί αρχίζει επιθετική ενέργεια.

Δελαγραμμάτικας 

Η επίθεση άρχισε την 7ην πρωϊνήν της 20ης Δεκεμβρίου με την υποστήριξη των πυρών του Στόλου. Τα Ελληνικά τμήματα καταλαμβάνουν διαδοχικά τους τεθέντας αντικειμενικούς σκοπούς. Οι Τούρκοι περισφίγγονται και είναι κυκλωμένοι από παντού. Έτσι αναγκάζονται περί την 20ην ώραν της ιδίας ημέρας να ζητήσουν «άνευ όρων» παράδοσιν, με ιδιόχειρο έγγραφο του Ζιχνή που έφερε αξιωματικός - κήρυκας προς τον Τχην Παπαδημητρίου στο χωριό ΚΑΡΥΕΣ.

Στο μεταξύ τα Ελληνικά τμήματα προχωρούν συγκλινόντως και κυκλώνουν τους Τούρκους που αναγκάζονται το πρωί της 21ης Δεκεμβρίου να υψώσουν «λευκή σημαία» και να παραδοθούν υπογράφοντας το σχετικό πρωτόκολλο.

Το σύνολο της Τουρκικής δυνάμεως που παραδόθηκε ανερχόταν σε 37 Αξκούς και 1800 περίπου οπλίτες.
Οι απώλειες των Ελληνικών δυνάμεων από την έναρξη της επιχειρήσεως ήταν σημαντικές και ανήλθαν σε 2 Αξκούς του ναυτικού αγήματος νεκρούς, 6 Αξ/κούς τραυματίες, 34 οπλίτες νεκρούς και 160 οπλίτες τραυματίες.

Μετά την παράδοση των Τουρκικών δυνάμεων και την εκκαθάριση της υπαίθρου, τα ελληνικά τμήματα άρχισαν να συγκεντρώνονται στην πρωτεύουσα του νησιού προκειμένου να επανέλθουν στην ηπειρωτική Ελλάδα για την επίθεση κατά Μπιζανίου - Ιωαννίνων.

Την μεσημβρίαν της 21ης Δεκεμβρίου, ο Διοικητής Χίου απέστειλε το παρακάτω σήμα προς το Υπουργείο Στρατιωτικών:

Κατόπιν γενικής επιθέσεως, εχθρός περικυκλωθείς παρεδόθη άνευ όρων. Περιήλθον εις χείρας μας 1800 αιχμάλωτοι, άπειρα πολεμοφόδια και δύο πυροβόλα.

Δελαγραμμάτικας 

Στο τέλος της λεπτομερούς εκθέσεως που ακολούθησε, ο Διοικητής Χίου έκανε εύφημο μνεία όλων των Αξκών και προέτεινε την εις τον ανώτερον βαθμόν προαγωγήν αυτών επ’ ανδραγαθία ως και την απονομήν ηθικών αμοιβών. Μεταξύ αυτών ήσαν γνωστά ονόματα πολεμιστών των Βαλκανικών πολέμων και μετέπειτα της Μικράς Ασίας και του πολέμου 40-41. Συμπεριλαμβάνετο και ο αείμνηστος πατέρας μου, τότε Ανθυπολοχαγός Πεζικού.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε ιδιαιτέρως την φιλοξενία και τον πατριωτισμό των Χίων. Σε όλη τη διάρκεια της 40ημέρου παραμονής του στρατού μας στο νησί η υποδοχή, η συμπαράσταση υλική και ηθική και τέλος η συμμετοχή εθελοντών Χίων υπήρξε αυθόρμητη, ανυπόκριτη και συγκινητική.

Η συμπεριφορά τόσον των αρχών όσον και του πληθυσμού προς τον στρατόν μας, αλλά και προς τους αόπλους Τούρκους, υπήρξε άψογος.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η όλη επιχείρηση εστέφθη με απόλυτη επιτυχία.

Που οφείλεται τούτο;

α. Στην ικανή ηγεσία, την εμπειρία και την αποφασιστικότητα του Διοικητού Σχη ΠΖ Δελαγραμμάτικα Νικολάου.

β. Στην αγαστή και στενή συνεργασία πολιτειακής και πολιτικής ηγεσίας (ανωτάτου άρχοντος και Κυβερνήσεως).

γ. Στο υψηλόν φρόνημα στρατού και λαού που οφειλόταν και στις προηγηθείσες νικηφόρες μάχες Σαρανταπόρου, Γιαννιτσών, απελευθέρωση Θεσσαλονίκης.

δ. Στο κλίμα που είχε δημιουργηθεί να ξεπλύνουμε τη ντροπή του ατυχούς πολέμου 1897 και να απελευθερώσουμε σκλαβωμένους αδελφούς και εδάφη. 

Στο μεταξύ βέβαια είχε μεσολαβήσει ο επιτυχώς διεξαχθείς Μακεδονικός αγών (1904-1908) που είχε συμβάλλει στην ανύψωση του ηθικού στρατού και λαού.
ε. Θα πρέπει να επισημάνουμε το πείσμα, την ικανότητα των Τούρκων κατά την άμυνα, αλλά και την δολιότητα κατά τις διαπραγματεύσεις. Ο Τούρκος εννοεί και συνετίζεται μόνο με την ισχύ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ 1912. Πέτρου Γ. Καρακασσώνη, Υποστρατήγου.

2. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ τους ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-13 (τόμος Α’). ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΝΗΣΙΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ. ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΧΙΟΥ 11-12-1912.

3. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Παπαρηγόπουλου.

4. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Σπύρου Μαρκεζίνη.

Πηγή: www.hmmuseum.gr

Πηγή: syndesmosklchi